فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50 - صفحه 316

التهذيب: ۱
علي‌بن‌الحسن‌بن‌فضّال، عن العبّاس‌بن‌عامر، عن أبي‌المغرا حُميد‌بن المثني، عن أبي‌العباس و عبيد‌بن‌زياد، عن أبي‌عبدالله( في الصّبي تزوّج الصّبية؟ ...
الکافي: ۲
محمد‌بن‌يحيي، عن أحمد‌بن‌محمد، عن ابن‌فضّال، عن القاسم‌بن‌عروة، عن ابن‌بکير، عن عبيد بن زرارة، عن أبي‌عبد‌الله( قال: سألته عن الصّبي يزوّج الصّبية. ...
الفقيه: ۳
روي النضر‌بن‌سويد، عن القاسم‌بن‌سليمان، عن عبيد‌بن‌زرارة، عن أبي‌عبد‌الله( أنّه سأله عن الصّبي يزوّج الصّبية، هل يتوارثان؟ ...
بهبودي در اين‌باره توضيح مي‌دهد کلمه «عبيد ‌بن ‌زياد» در نسخه التهذيب، تصحيفِ «عبيد‌ بن‌ زرارة» است؛ ۴ زيرا نسخه‌هاي الکافي و الفقيه مانند هم است و التهذيب پس از آن دو، به ظاهر دچار تصحيف شده است.
نمونه ديگر تصحيح بهبودي از تصحيف متن و اسقاط در سند، چنين است: در التهذيب آمده است:
محمد‌بن‌عبد‌الجبار، عن محمد‌بن‌إسماعيل‌بن‌بزيع، عن علي‌بن‌النعمان عن سويد القلّاء، عن أبي‌سعد، عن أبي‌عبد‌الله( قال: يجب الحلق علي ثلاثة نفر: رجل لبّد و رجل حجّ ندباً لم يحجّ قبلها و رجل عقّص رأسه.
همين حديث در وسائل الشيعة چنين آمده است: محمد‌بن‌عبد‌الجبار، عن محمد‌بن‌إسماعيل، عن علي‌بن‌النعمان، عن سويد القلّاء، عن أبي‌سعيد، عن أبي‌عبد‌الله( قال: يجب الحلق علي ثلاثة نفر: رجل لبّد و رجل حجّ بدواً لم يحجّ قبلها و رجل عقص رأسه.
در اين روايت به زعم بهبودي، علاوه بر تصحيف ابو‌سعيد قماط يا ابوسعيد مکاري هاشم‌بن‌حيان به ابو‌سعد در نسخه التهذيب، جمله «حجّ بدئاً= حجّ بدواً» به صورت «حج ندباً» تصحيف شده است. ۵ ظاهراً او نقل وسائل را صحيح دانسته است.
ناگفته نماند که در بسياري موارد، در تحريف، تصحيف و اسقاط در متن، بررسي‌هاي او تنها به مقابله روايت‌ها محدود نمي‌شود، بلکه متن روايت‌ها را در درجه اول با متن قرآن و فتواي شيعه مورد مقايسه و نقد قرار مي‌دهد. ۶

1.. التهذيب، ج۹، ص‌۳۸۲.

2.. الکافي، ج۷، ص‌۱۳۲.

3.. الفقيه، ج۴، ص‌۳۰۹.

4.. علل الحديث، ص۱۱۴. نيز براي تصحيح ارجاع داده است به: وسائل الشيعة، ج۱۷، ص‌۵۲۸.

5.. همان، ص۹۴ و ۹۵. براي نمونه‌هاي بيشتر در تحريف و تصحيف متن به روش مقابله، ر.ک: ص۱۹۰- ۲۳۷ و براي اسقاط از متون ر.ک: ص۲۳۸-۲۵۰. هم چنين سقط در التهذيب را ر.ک: ص۲۵۱-۲۶۲.

6.. براي نمونه ر.ک: علل الحديث، ص۲۲۴ و ۲۴۹. روايت‌ها را در اين دو نمونه از الفقيه درباره ديه و التهذيب درباره ديه قتل خطايي نقل مي‌کند و علاوه بر موارد اسقاط يا تصحيف، براي تصحيح به فتواي شيعه و آيه قرآن مراجعه مي‌کند.

صفحه از 423