فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50 - صفحه 190

تحرير در آمده است؛ از جملة اين جوانب، ميزان اعتبار دعاهايي است كه وي ذکر كرده است. در اين باره بحث مستقل و فراگيري انجام نشده؛ اگر چه به عنوان ايراد بر ابن طاووس و در پاسخ به آن، بحث‌هاي پراكنده و گزينشي صورت گرفته است. پيداست که تفاوت احاديث دعايي، زيارتي و فضايل، با احاديث فقهي، اين است که احاديث دعايي در بردارندة زبان درخواست و تقاضا و ديگر آداب و شرايطي است که مي‌تواند در استجابت دعا دخالت داشته باشد. از رهگذر اين آگاهي، مي‌توان با خدا ارتباط پيدا کرد؛ اگر چه اين ارتباط الزامي نيست، اما احکام جنبة تکليفي و الزامي مي‌تواند داشته باشد. گويا لحاظ اين تفاوت است که در دانش نقد حديث، توجه و عنايت اصلي به احاديث احکام معطوف شده است.

جايگاه ابن‌طاووس و آثار او

ابن طاووس چندين کتاب در موضوع دعا تأليف کرده است. اين کتاب‌ها عبارت‌اند از: اقبال الاعمال، الامان من اخطار الاسفار و الازمان، جمال الاسبوع، الدروع الواقية من الاخطار، فلاح السائل و نجاح المسائل، المجتبي من الدعاء المجتبي، مهج الدعوات و منهج العنايات، الاسرار المودعة في ساعات الليل و النهار، زهرة الربيع، المضمار، التمام لمهمات شهر الصيام، المنتقي في العوذ و الرقي، الفرج بعد الشدة، المنامات الصادقات و البشارات بقضاء الحاجات. ۱
ارزيابي آثار دعايي ابن طاووس، از نگاه او، ايجاب مي‌کند که جايگاه ابن طاووس در دانش‌هاي مرتبط با اين موضوع، بويژه کتاب شناسي، رجال شناسي و جرح و تعديل و نيز وارستگي او شناخته شود. همچنين، لازم است انتساب آثار دعايي به وي مورد بررسي قرار گيرد. از اين رو، به عنوان مقدمة لازم بحث، ابتدا به جايگاه علمي و عملي ابن طاووس و انتساب آثار دعايي به او پرداخته مي‌شود و پس از آن، از ديدگاه وي درباره جايگاه دعاهايي که ذکر کرده، سخن به ميان مي‌آيد.
ابن طاووس در شمار معدود رجال سرشناس اماميه است که به فرهيختگي و وارستگي شهره است و مهم‌تر از آن، گويي در مصادر رجالي و حديثي بر اتصاف وي به اين ويژگي‌ها اتفاق نظر وجود دارد. درباره او الفاظ و عبارات گوناگوني ـ که همگي بر فرزانگي و وارستگي او دلالت دارند ـ به کار رفته است. شهيد ثاني ـ که در دانش حديث شهره بوده و کتاب او در اين باره معروف و مرجع است ـ الفاظ زير را، در مقام تعديل، ذکر کرده است: عدل، ثقه، حجت، صحيح الحديث، متقن، ثبت، حافظ، صدوق، يحتج بحديثه، جليل، صالح الحديث، مشكور، خير، فاضل، ممدوح، زاهد، عالم، مسكون الي روايته، شيخ اجازه، کبير، عابد، اهل ورع و صاحب کرامات، نقابت علوي و... . ۲
همچنين، درباره علي بن طاووس، در منابع رجالي و حديثي، به گونه‌هاي مستقيم و غير مستقيم، اين تعابير به کار رفته است: شيخ اجازه، ثقه، زاهد، عابد، جليل، كبير، ورع، صاحب كرامات و مقامات، از برجستگان و بزرگان اماميه، جليل القدر، عظيم المنزله، كثير الحفظ، نقي الكلام، زبانزد عام و خاص در

1.. الامان من الاخطار، ص۹۱.

2.. الرعاية في علم الدراية، ص‌۱۲۰ـ ۱۲۳.

صفحه از 423