بنابراين، اين زيارت تنها يك عمل مستحبي نيست كه با تسامح در ادله آن، خواندنش را روا داشته و ثواب بشماريم؛ چه بسا در برخي اوقات يا هميشه، بنا به برخي از روايات اهل بيت علیهم السلام ۱ لعن جايز نباشد و چه بسا هميشه يا لااقل در برخي شرايط خاص، لعن از مصاديق سب باشد. البته در مقابل هم کساني هستند که مي‌گويند روايات و آيات وارد شده درباره لعن براي استحباب يا حتي وجوب آن کفايت مي‌کند. اينها روايات مخالف نظر خود را بر تقيه حمل مي‌كنند.
افزون بر اين، لعن و تبري از جمله مسائلي است كه با كمي افراط و بي‌تدبيري مي‌تواند آثار منفي غير قابل جبراني داشته باشد. همان‌طور كه گاهي در طول تاريخ، اين‌گونه تندروي‌ها، چه در بين شيعيان و چه در اهل سنت، باعث شده است كه اختلافات و درگيري‌هاي شديدي بين مسلمانان ايجاد شود و چه بسيار مجادلات و خون‌ريزي‌هايي كه منشأ آنها همين اعتقادات افراطي بوده است.
بنابراين ضرورت‌ها، عده‌اي از محققان، حيطه‌هاي زير را در مورد زيارت عاشورا قابل بررسي مي‌دانند: بررسي سند زيارت عاشورا، بررسي دقيق نسخه‌هاي موجود از اين زيارت و مقايسه آنها با زيارت عاشوراي امروز و در سطحي کلي‌تر، بررسي اين‌که آيا لعن از مصاديق سب هست يا خير و... ؟
آنچه در اين مقاله از آن بحث مي‌شود، سند و برخي از نسخه‌هاي زيارت عاشوراست. در اين مقاله از دريچة علم رجال سعي شده، در حد امکان، به توثيقات خاص مصادر اوليه علم رجال توجه و اعتماد شود و به همين دليل، كمتر از توثيقات عام استفاده كرده‌ايم؛ زيرا در توثيقات عام اختلافات زيادي وجود دارد و مباني در اين زمينه بسيار متفاوت است.
در مجموع، زيارت عاشورا به چهار طريق نقل شده كه دو طريق آن توسط ابن‌قولويه در كامل‌الزيارات و دو طريق آن توسط شيخ طوسي در مصباح المتهجد مطرح شده است. در اين مقاله به بررسي اين طرق خواهيم پرداخت و بيان مي‌كنيم كه يكي از اسناد شيخ طوسي صحيح است.
پيشينه بحث
اقبال شيعيان به زيارت عاشورا از گذشته تا به امروز قابل انكار نيست و شاهد اين توجه، تأليفات زياد موجود در اين زمينه است. اگر به كتابشناسي زيارت عاشورا مراجعه كنيم، خواهيم ديد كه حداقل ۶۴ جلد كتاب، خطي و چاپي، درباره اين زيارت نوشته شده است ۲ ، البته اين به جز توضيحات و اشاراتي است كه علما و بزرگان در كتب حديثي خود ذيل زيارت عاشورا مطرح كرده‌اند.
نكته قابل توجه اين است كه در كتاب‌هاي گذشته بيشتر به متن زيارت پرداخته شده و كمتر به سند آن توجه شده است و بررسي‌هاي سندي اغلب توسط علماي متأخر انجام شده است؛ مثلاً علامه مجلسي، پس از ذكر زيارت عاشورا از طرق مختلف، نكاتي را بيان مي‌كند كه همگي ناظر به متن زيارت است؛ ۳ به طوري كه حتي در طرح زيارت و سندهاي آن تسامح كرده است. ۴ سيد بن طاووس نيز در
1.. زيارت عاشورا فوق الشبهات، ص۲۹.
2.. ر.ک: «كتابشناسي زيارت عاشورا»، فصلنامه علوم حديث، شماره ۲۳.
3.. بحارالانوار، ج۱۰۱، ص۳۰۰ ـ ۳۰۳.
4.. زادالمعاد؛ ص۳۷۳ ـ ۳۸۰. ايشان در زاد المعاد تفاوتي بين زيارت عاشوراي منقول از شيخ طوسي و ابن‌قولويه قايل نيست و حتي در بيان روايت، قسمت اول (بيان ثواب) را از كتاب ابن‌قولويه و قسمت دوم (متن زيارت) را از كتاب شيخ طوسي نقل مي‌كند و اشاره‌اي به اين مطلب نكرده است.
