معرفت و ايمان و گرايش و کشش به عبوديت در برابر خداي سبحان، گرايش به معنويت و ياد خدا و خلوص و عمل صالح، بازگشت به ايمان و وصل به اصل خويش پس از دوري و فراق از خود حقيقي و رحماني.
پيشينه تحقيق
در متون مقدس اديان پيشين اثري از اين بحث نيست و تاريخچه اين بحث در اديان، به نزول قرآن و تفسير آيات الهي باز مي‌گردد و دوران شکوفايي آن، همزمان با رشد و شکوفايي مذاهب و نحله‌هاي کلامي و فلسفي، بويژه در ميان صادقين علیهما السلام است.
شيخ صدوق (م ۳۸۱ق) در الاعتقادات و شيخ مفيد (م ۴۱۳ق) در تصحيح الاعتقادات و المسائل السروية و سيد مرتضي در کتاب غرر الفوائد و درر القلائد در خصوص عالم ذر سخن گفته‌اند. مفسران شيعه و سنّي نيز ذيل آيه ۱۷۲ ـ ۱۷۴ سوره اعراف، معروف به آيه ميثاق، دربارة عالم ذر به بحث پرداخته‌اند. اما تا كنون كسي دربارة ديدگاه علامه طباطبايي در موضوع عالم ذر، تحقيقي صورت نداده است.
روش تحقيق
روش تحقيق به صورت کتابخانه‌اي و فقط محدود به بررسي نظريه علامه طباطبايي است و براي روشن شدن ديدگاه ايشان، اشاره‌اي به سخنان ديگران در مسأله خواهد شد. براي اين کار، ديدگاه علامه در مورد تعامل با خبر واحد در مسائل اعتقادي بررسي شده و از الميزان استخراج گرديده و مستند نظر ايشان مورد کنکاش مينت و سندي قرار گرفته است.
محدوديت در تحقيق
با توجه به اين‌که در مورد عالم ذر کمتر رساله تدوين شده است و از سوي ديگر، آراي علامه طباطبايي به صورت موضوعي به طور کامل بررسي نشده است، گاهي در ديدگاه ايشان تناقض‌هايي وجود دارد که شايد ناشي از عدم اشراف کامل بر همه نظريات ايشان باشد که به دليل پراکندگي، دست‌يابي به آن اندکي مشکل است.
فرضيه تحقيق
با آنچه از علامه در دسترس است، ديدگاه ايشان نمي‌تواند تفسير استواري از آيه ميثاق باشد و به تعبير بعضي محققان، به تأويل نزديک‌تر است.
چيستي عالم ذر و ديدگاه‌ها
سيماي عالم ذر در قرآن به اتفاق همه مفسران در آيه ميثاق تجلي يافته است؛ چنان که در قرآن آمده است:
