فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50 - صفحه 105

فخر رازي، مطالبي را از زمخشري نقل مي‌كند كه قبلاً از خود الكشاف نقل شده و در آن به مريضي حسنين علیهما السلام نذر علی علیه السلام، فاطمه علیها السلام و فضه و قرض علی علیه السلام از شمعون خيبري يهودي و اطعام در سه روز متوالي اشاره شده است. فخر رازي در ادامه مي‌گويد:
ديگران مي‌گويند: ابرار، جمع است و جميع شاكران و ابرار را شامل مي‌شود و نمي‌توان آن را به شخص واحد تخصيص زد؛ هرچند علی علیه السلام نيز داخل در جميع آيات دال بر شرح احوال مطيعان است و ديگر صحابه و تابعان متقي نيز داخل در آن هستند. و جايي براي تخصيص نمي‌ماند؛ مگر اين‌که سوره در پي صدور طاعت مخصوصي از جانب آنها نازل شده باشد؛ ولي در اصول فقه ثابت شده است كه عبرت به عموم لفظ است؛ نه به خصوص سبب. ۱

نقد مطالب فخر رازي

۱. درست است كه «ابرار» جمع است و شامل همه مؤمنان مي‌شود كه تا قيامت چنين مي‌كنند؛ ولي اهل بيت علیهم السلام از مصاديق بارز آن هستند و منقولات و روايات عامه و خاصه مؤيد آن است كه پس از صدقه ايشان، اين آيات نازل شد.
۲. علی علیه السلام زهرا علیها السلام ‌و فضه را مي‌توان با لفظ «ابرار» به صورت جمع عنوان كرد.
۳. در اين‌که فخر رازي گفته است: «جايي براي تخصيص نمي‌ماند؛ مگر اين‌که سوره در پي صدور طاعت مخصوصي از جانب اهل بيت علیهم السلام نازل شده باشد»، مي‌گوييم: بله، آيه در پي طاعت مخصوصي نازل شده است و روايات عامه و خاصه مؤيد كليت قضيه است؛ هرچند اختلافاتي در كم و كيف آن دارند.

نقل نهم

قرطبي نيز در اين آيه ايراد كرده مي‌گويد:
اهل تفسير مي‌گويند كه اين آيه در خصوص علی علیه السلام فاطمه علیها السلام و فضه نازل شده است؛ ولي سخن صحيح، آن است كه آن، در مورد همة نيكوكاران نازل شده است و عام است. نقاش، ثعلبي، قشيري و كثيري از مفسران در قصة علی علیه السلام و فاطمه علیها السلام و فضه سخن گفته‌اند كه صحيح و ثابت نيست.
ايشان در نقد داستان منقول مي‌گويد:
۱. خداوند، نفقة اهل و اولاد را واجب دانسته و شخص عاقل چنين نمي‌پندارد كه علی علیه السلام بدين امر نادان بوده است كه بچه‌هاي چهار و پنج ساله را سه شب و روز گرسنه نگه داشته باشد؛ بدان حدي كه بدنشان به لرزه بيافتد و چشم‌هايشان گود شود و پيامبر صلی الله علیه و آله به حالشان بگريد. ۲. چه كسي اين اشعار را از علی علیه السلام و فاطمه علیها السلام حفظ كرده است تا به دست اين رُوات رسيده است. ۲

1.. التفسير الكبير، ج۱۰، ص۷۴۶ ـ ۷۴۷.

2.. الجامع لاحكام القرآن، ج۱۹، ص۱۳۰ ـ ۱۳۴.

صفحه از 423