اخلاق و جنسيت در حديث «خصال النساء»
دکتر سيد حسن اسلامي ۱
چکيده
حديث «خيار خصال النساء...» فضايل اصلي زنان را رذيلت‌هاي مردانه دانسته و بدين ترتيب، فضايل اخلاقي را با جنسيت پيوند زده و بر تمايز اخلاقي زن و مرد تأکيد کرده است. در اين مقاله، پس از طرح مسأله، کوشش شده است تا مضمون وکارآمدي اين حديث، در هفت بخش بررسي و تحليل شود. در بخش نخست، منابع اين حديث و تفاوت‌هاي لفظي آن نقل شده است. بخش دوم، ديدگاه مفسران و شارحان نهج البلاغه را درباره اين حديث تجزيه و تحليل مي‌کند. سومين بخش، بنيادهاي علمي و زيست‌شناختي تمايز ميان زن و مرد را بررسي مي‌کند. چهارمين بخش، به تحليل اين حديث در پرتو تازه‌ترين يافته‌ها و مطالعات اخلاقي در حوزه زنان مي‌پردازد. در پنجمين بخش، به تحليل سندي و محتوايي اين حديث و مقايسه مضمون آن با آموزه‌هاي قرآني پرداخته شده است. ششمين بخش، مدعي آن است که مضمون اين حديث، اعتقادي است کهن، مبني بر فروتري جنس زن که در قالب حديث در آمده است. هفتمين بخش، با اشاره به سه اصل روشي درباره اين قبيل احاديث، روند تغيير مضموني و لفظي برخي احاديث را نشان مي‌دهد. سرانجام، نويسنده در پايان مقاله خود نتيجه مي‌گيرد که اين حديث، سندي مقبول، مضموني مستدل و محتوايي سازگار با ديگر آموزه‌هاي قرآني و آموزه‌هاي اخلاقي احاديث ندارد.
کليد واژه‌ها: احاديث اخلاقي، فضايل اخلاقي، فضايل زنانه، رذايل مردانه، اخلاق زنانه، خصال النساء.
درآمد
آيا آموزه‌هاي اخلاقي ـ که در احاديث بدان‌ها اشاره شده ـ قابل تقسيم به زنانه و مردانه است؟ آيا فضايل اخلاقي زنانه با فضايل اخلاقي مردانه تفاوت دارد؟ حديثي در نهج البلاغه آمده است که گوياي چنين تفاوتي است. ۲ طبق آن، حضرت امير مؤمنان( فرمود:
1.استاديار دانشگاه اديان و مذاهب
2.. در اين جا بر خود لازم مي‌دانم از برادر دانشورم استاد مهدي مهريزي ـ که مشوق اين پژوهش بود- سپاسگزاري کنم.
