ايشان هم مشکل سندي دارند و هم سؤالاتي درباره محتواي آن است که بي‌پاسخ مانده است. بنا بر اين، وقتي ديدگاه‌هاي پيشين رد شده است و نظر علامه هم مورد اشکال است. بهتر است جزئيات عالم ميثاق را از امور غيبي‌اي بدانيم که خداوند و راسخان در علم بايد بيان کنند و پيشنهاد علامه مجلسي را درباره‌ عالم ذر پذيرا باشيم. ايشان بعد از ذکر آيه ميثاق و روايات آن مي‌نويسد:
اعلم انّ اخبار هذا الباب من متشابهات الاخبار و معضلات الآثار.
آن‌گاه، به بيان باور عالمان شيعه در اين باب مي‌پردازد و آنان را به چند گروه تقسيم مي‌کند:
۱. اخباريون مي‌گويند: اجمالاً اين روايات را مي‌پذيريم و اعتراف مي‌کنيم که به درک حقيقت معناي آنها جاهليم و نمي‌دانيم چرا اين روايات از امامان صادر شده و دانش آن را به خود امامان وا مي‌گذاريم.
۲. گروهي اين اخبار را بر تقيه حمل کرده‌اند؛ چون موافق روايات اهل سنت است و از سوي ديگر، اين روايات با اختيار منافات دارند.
۳. گروهي بر اين باورند که اين روايات کنايه از علم خداوند بر افعال انسان است.
۴. بعضي معتقدند اين اخبار کنايه از اختلاف استعداد انسان‌هاست.
۵. عدّه‌اي هم معتقدند که خداوند در عالم ذر انسان را بين خير و شر مختار نمود و اختلاف سرشت انسان‌ها را به اختلاف در انتخاب آنان در عالم ذر برگرداند.
علامه مجلسي بعد از ذکر اين ديدگاه‌ها، باز هم کاويدن در فهم اين روايات را بيهوده مي‌داند و مي‌نويسد:
لا يخفي ما فيه و في کثير من الوجوه السابقة و ترک الخوض في امثال تلک المسائل الغامضة التي تعجز عقولنا عن الاحاطة بکنهها اولي، لا سيّما في تلک المسألة التي نهي ائمّتنا عن الخوض فيها. ^۱

کتابنامه

ـ بحار الأنوار، محمدباقر مجلسي، بيروت: مؤسسه الوفاء، دوم، ۱۴۰۳ق.
ـ البرهان في تفسير القرآن، هاشم بن سليمان البحراني، قم: مؤسسه اسماعيليان، دوم، ۱۳۳۴ق.