و لما قال: «في معادن»، و هي جمع معدن، قال بحكم القرينة و الازدواج: «و مماهد»، و إن لم يكن الواحد منها ممهداً، كما قالوا الغدايا و العشايا، و مأجورات و مأزوات و نحو ذلك . ^۱ و ^۲
در اينجا تغييري در جمع مهد صورت گرفته و به طريق ممهد جمع بسته شده تا ازدواج و قرينه حفظ شود.
ب. ابوالحسن الرضي در تعليقه‌اش بر اين فراز از خطبه شقشقيه: «فصاحبها کراکب الصعبة، إن أشنق لها خرم، و إن أسلس لها تقحم...»، ^۳ به همين مسأله اشاره دارد:
امام به جاي «أشنقها» به اين دليل فرمود: «أشنق لها» که آن را مقابل «أسلس لها» قرار داد، و اين نيکو و پسنديده است؛ چه تازيان، آن‌گاه که قصد ازدواج در خطابه کنند، اين چنين مي‌کنند. ^۴
ج. حضرت در آغاز نامه ۳۱ خطاب به فرزند خويش مي‌فرمايند: «من الوالد الفان». ابن ابي الحديد حذف ياء در الفان را ـ که «الفاني» بوده است ـ چنين توضيح مي‌دهد: «حذف الياء ها هنا للازدواج بين «الفان» و الزمان». سپس بلافاصله مي‌گويد:
چون امام بر «الفان» وقف کرده است، و در وقف بر اسم منقوص جايز است لام ـ که ياء است ـ حذف شود يا نه، و اثبات ياء بهتر است، و اگر لام ياء نباشد، هر دو وجه جايز است، اما اسقاط ياء افضل است. ^۵

۳. ائتلاف مع الاختلاف

يکي ديگر از صناعات بديعي که در کتب بلاغت هم کمتر ديده مي‌شود، آن است که ائتلاف در عين اختلافش خوانند، و آن دو قسم است: قسمي که مؤتلف داخل در مختلف ذکر شود، و قسمي که مؤتلف جداي از مختلف آيد. ^۶ نمونه‌اي که ما از نهج البلاغه خواهيم آورد، از قسم اول است:
امام در وصف مردگان چنين مي‌فرمايند: «وَ عَاثَ فِي كُلِّ جَارِحَةٍ مِنْهُمْ جَدِيدُ بِلًى سَمَّجَهَا»، ^۷ و شارح در بيان اين قسمت مي‌گويد:
قوله جديد بلى من فن البديع، لأن الجدة ضد البلى. ^۸