۲. اشکالات محتوايي
در روايات هاروت و ماروت، به طور عمده بر سه نکته تأکيد شده است:
۱. هاروت و ماروت دو فرشته بودند که مرتکب گناهان، آن هم از نوع کباير شدند؛
۲. آنان پس از ارتکاب گناه، به صورت ستاره زهره مسخ شدند؛
۳. آن ستارگان مسخ شده امروز در آسمان براي مردم نورافشاني ميکند.
با توجه به اين سه نکته، منتقدان اين احاديث، از هر سه جهت، آنها را مخدوش دانستهاند؛ يعني معتقدند فرشتگان معصوماند و مسخ به صورت ستاره نامعقول است. از سوي ديگر، مسوخ نميتواند بيش از سه روز دوام داشته باشد. اينک به بررسي اين اشکالها ميپردازيم:
۱ ـ ۲. مخالفت متن روايات هاروت و ماروت با عصمت فرشتگان
اساسيترين اشکال محتوايي که به روايات هاروت و ماروت از سوي عموم دانشوران فريقين وارد شده، مخالفت آنها با عصمت فرشتگان است که در آياتي از قرآن بر آن تأکيد شده است.
از همه مهمتر، آن که در روايات اهلبيت( بر اين نکته تأکيد شده است؛ چنان که قبلاً از امام حسن عسکري( نقل کرديم که امام، پس از شنيدن تفاسير رايج عامه درباره هاروت و ماروت، با آوردن کلمه «معاذالله» و با استناد به آيات قرآن از عصمت فرشتگان دفاع کردند. ۱
شيخ طوسي تذکر ميدهد که اگر کسي قايل به عصمت فرشتگان باشد، اين روايات را نميپذيرد؛ ۲ هر چند وي، به صراحت، اظهارنظر نکرده است، اما موضعش در دفاع از عصمت فرشتگان روشن است.
علامه طباطبايي مهمترين اشکال روايات هاروت و ماروت را مخالفت با عصمت فرشتگان دانسته است:
و هذه قصة خرافية تنسب الي الملائکة المکرمين الذين نص القرآن علي نزاهة ساحتهم و طهارة وجودهم عن الشرك و المعصية أغلظ الشرك و أقبح المعصيه... . ۳
قاضيعياض، ۴ صالحي شامي، ۵ گردآورندگان تفسير نمونه، ۶ رازي، ۷ ابوالسعود ۸ و علامه حلي از ساير صاحبنظراني هستند که روايات هاروت و ماروت را به خاطر مخالفت با عصمت فرشتگان مردود دانستهاند.
1.. عيون اخبار الرضا(، ج۲، ص۲۴۳.
2.. التبيان، ج۱، ص۳۷۶.
3.. الميزان، ج۱، ص۲۳۹.
4.. الشفاء بتعريف حقوق المصطفي، ج۲، ص۱۷۴.
5.. سبل الهدي و الرشاد، ج۱۱، ص۴۹۳.
6.. الامثل في تفسير کتاب الله المنزل، ج۱، ص۳۱۷ ـ ۳۱۸.
7.. تفسير فخر رازي، ج۳، ص۲۱۹ ـ ۲۲۰.
8.. تفسير ابو السعود، ج۱، ص۱۳۸.