فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50 - صفحه 165

مجهول است و نمي‌توان به روايات او اعتماد كرد. مشهور علما نيز قايل‌اند كه وي ثقه است. ۱ استدلال‌هاي مختلفي براي قول به وثاقت وي مطرح شده است كه آية‌الله خويي اكثر آنها را رد مي‌كنند. اما دليلي كه شايد بتواند وثاقت وي را اثبات كند، همين عبارت «رضي الله عنه» است كه صدوق( در مدح او بيان كرده است.
برخي چنين استدلال مي‌كنند كه ترضي بر هر فردي اطلاق نمي‌شود. عرفاً زماني ما در مورد كسي اين عبارت را به كار مي‌بريم كه متجاهر به فسق نباشد و در مرتبه بالايي از جلالت و تقدس باشد.اين عبارت نظير « قدس الله سره» و «اعلي الله مقامه» است كه امروزه هنگام بيان نام بزرگان گفته مي‌شود. ۲ البته آية‌الله خويي ترحم را دليل بر وثاقت كسي نمي‌دانند و براي آن چندين دليل ارائه كرده‌اند كه البته تمام اين دلايل تنها دلالت ترحم بر وثاقت شخصي را نفي مي‌كند؛ ۳ نه ترضي را. علامه شوشتري نيز نه ترضي و نه ترحم را دليل بر وثاقت نمي‌داند، ولي دليلي ارائه مي‌كند كه تنها ترحم را رد مي‌كند ۴ . با بررسي دلايل مطرح شده شايد بتوان اين فرد را ثقه دانست.
آيةالله شبيري زنجاني براي اثبات اعتبار اين طريق، دليل ديگري نيز مي‌آورد. ايشان ميگويد ظاهر عبارت روي محمد بن خالد الطيالسي(نه روي عن محمد بن خالد الطيالسي) اثبات ميکند که نسبت روايت به محمد بن خالد نزد شيخ اثبات شده بوده است. به نظر آية‌الله شبيري اين در اثبات اعتبار اين سند کافي است. ۵

رجال موجود در طرق

طرق ابن‌قولويه

۱ . حكيم بن داود بن حكيم

وي يكي از مشايخ ابن‌قولويه است و ابن‌قولويه تمام مشايخش را به صورت مجمل در ابتداي كتاب كامل الزيارات توثيق كرده و گفته است كه در كتابش فقط آنچه را ذكر كرده كه از افراد ثقه به او رسيده است. ۶

1.. معجم رجال الحديث؛ ج۲، ص‌۳۲۹ ـ ۳۳۰. البته استدلال ايشان براي مجهول بودن وي اين است كه هيچ توثيقي براي او اثبات نمي‌شود.

2.. اين قسمت از استدلال برگرفته از كتاب اصول علم الرجال بين النظريه و التطبيق، تقريرات درس آية‌الله داوري، ج۲، ص‌۳۱۷ و ۳۴۱ ـ ۳۴۸ است.

3.. معجم رجال الحديث، ج۱، ص‌۷۸.

4.. قاموس الرجال، ج۱، ص‌۷۱.

5.. فصلنامه سفينه، سال چهارم، ش۱۴، ص‌۱۸۱.

6.. كامل الزيارات، ص۳۷. درباره اين‌که آيا ابن‌قولويه تمام رجال مطرح شده در كتابش را توثيق كرده يا رجال بي‌واسطه خودش (مشايخ) را، اختلاف وجود دارد. در معجم رجال الحديث آية‌الله خويي بر اين نظر است كه تمام رجال كامل الزيارات ثقه‌اند، اما ظاهراً بعدها نظر ايشان عوض شده است و معتقد شده‌اند كه فقط مشايخ ابن‌قولويه ثقه هستند. (ر.ک: كامل الزيارات، ص‌۲۸)

صفحه از 423