فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50 - صفحه 163

بنا بر نظر او، طريق شيخ طوسي به كتب محمد بن اسماعيل چنين خواهد شد:
شيخ طوسي ـ نجاشي ـ احمد بن علي بن نوح ـ ابن‌سفيان ـ ابن‌ادريس ـ احمد بن محمد بن عيسي ـ محمد بن اسماعيل بن بزيع. ۱
احمد بن علي بن نوح، يكي از مشايخ نجاشي است و مشايخ نجاشي ثقه هستند. ۲
احمد بن ادريس، ابوعلي احمد بن ادريس بن احمد اشعري قمي: نجاشي درباره‌اش مي‌گويد:
كان ثقة فقيهاً في اصحابنا و كثير الحديث و صحيح الروايه. ۳
اباجعفر، احمد بن محمد بن عيسي: آية‌الله خويي درباره‌اش مي‌گويد كه وي ثقه است. ۴ نجاشي نيز از قول ابن نوح درباره‌اش مي‌گويد:
شيخ القميين و وجههم و فقيههم، غير مدافع. ۵
همچنين وي از جمله كساني است كه در كتاب نوادر الحكمة مطرح شده است و استثنا نيز نشده است. ۶ نقل شده است كه وي احمد بن محمد بن خالد و سهل بن زياد را به دليل كثرت نقل از ضعفا از قم اخراج كرده است. ۷
ابن‌سفيان: عمدتاً وي را احمد بن جعفر بن سفيان البزوفري دانسته‌اند ۸ . تنها استدلالي كه براي اثبات وثاقت او شده ، اين است كه وي از مشايخ اجازه بوده است و كساني مثل ابن‌غضايري، شيخ مفيد ۹ و تلعكبري از او روايت نقل كرده‌اند. شيخ طوسي در رجالش مي‌گويد:
روي عنه التلعكبري و سمع منه سنة ۳۹۵، له منه اجازة... اخبرنا عنه محمد بن محمد بن النعمان (شيخ مفيد) و الحسين بن عبيدالله (ابن‌غضايري).
اما درباره اين‌که آيا شيخوخت اجازه دليل بر وثاقت مي‌شود يا خير، كساني مثل آية‌الله خويي آن را قبول ندارند. ۱۰ البته آية‌الله سبحاني براي آن سه حالت فرض مي‌كند: ۱. شيخ اجازه، اجازه روايت كتاب خودش را به مستجيز بدهد؛ ۲. شيخ اجازه، اجازه روايت يكي از كتب مشهوره را به مستجيز بدهد؛ ۳. شيخ اجازه روايت كتابي را كه مشهور نيست و طريق ديگري هم به آن وجود ندارد، اجازه دهد. ۱۱ در

1.. ر.ک: رجال النجاشي، ص۳۳۰، ش۸۹۳.

2.. ر.ک: كليات في علم الرجال، ص‌۲۸۱ ـ ۲۸۲؛ اصول علم الرجال بين النظرية و التطبيق، ج۲، ص‌۲۳۶.

3.. رجال النجاشي، ص‌۹۲، ش۲۲۸.

4.. معجم رجال الحديث، ج۲، ص۲۹۶، ش۸۹۸.

5.. رجال النجاشي، ص۸۱، ش۱۹۸.

6.. اصول علم الرجال بين النظرية و التطبيق، ص‌۲۱۳.

7.. كليات في علم الرجال، ص‌۳۴۹.

8.. البته برخي ديگر وي را حسين بن علي بن سفيان دانسته‌اند. در اين صورت، به تصريح نجاشي از ثقات علما است. (ر.ک: از اين صبح روشن، ص۱۵۶ ـ ۱۶۱)

9.. ر.ک: معجم رجال الحديث، ج۲، ص‌۵۹ و ۴۶۶ ـ ۴۶۸، ش۶۰.

10.. ر.ک: همان، ج۱، ص۷۶ ـ ۷۷.

11.. كليات في علم الرجال، ص‌۳۳۳ ـ ۳۴۲.

صفحه از 423