نقش تمدنى روايات

نگاه رايج و متداول مسلمانان به سنّت ـ كه برگرفته از آموزه هاى قرآنى است ـ نگاهى قدسى و دينى است. بدان معنا كه قرآن كريم، پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم را به عنوان معلّم، مبيّن و اُسوه ^۱ معرفى مى كند، چنان كه مردم را به اخذ از او و اتّباع وى ^۲ فرا مى خواند. اين جايگاه پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم كه پس از رحلت ايشان، در سنّت او و سنّت اهل بيت او استمرار يافت، مكانت دومين مصدر دين شناسى را به سنّت داد. نگاه قدسى و دينى به سنّت، آن است كه سنّت را يكى از مصادر دين بشناسيم و براى فراگرفتن برنامه زندگى، بدان تمسّك جوييم. در اين نگاه است كه دانش رجال، فقه الحديث، طُرق تحمل و... معنا مى يابد. مسلمانان باورمند و ديندار، تلاش مى كنند سنّت پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم و اهل بيت عليهم السلام را در ميان اخبار و روايت هاى رسيده از آنان بيابند و صحيح و سقيم آن را جدا سازند، چنان كه مى كوشند براى فهم درست آن، تمامى قواعد تفسيرى و فقه الحديثى را به كار گيرند. در اين نگاه است كه سنّت را نور واحد مى دانيم و سخن يك امام را، سخن پيشوايان ديگر تلقى مى كنيم:
حديثى حديثُ أبى، و حديثُ أبى حديثُ جَدّى... . ^۳
آنچه اين نوشتار بدان مى پردازد، اين است كه بجز نگاه ياد شده ـ كه مى بايد نگاه اوّلى و اولويت دار هر مسلمان باشد ـ ، از دو زاويه ديگر هم مى توان به احاديث و اخبار نگريست: يكى نگاه تمدنى و ديگرى نگاه ميراثى.
مراد از نگاه تمدّنى، آن است كه ميزان تأثيرگذارى اخبار و روايات در تمدّن اسلامى و بشرى در عرصه هاى علوم، فنون، هنر، ادبيات و ديگر مظاهر تمدن، مورد بررسى قرار گيرد.
بى ترديد، مسلمانان در دوره اى نه چندان كوتاه، برخوردار از تمدّنى بزرگ بوده اند كه بعدها تا حدودى به افول گراييده است، در بررسى علل و عوامل شكل گيرى اين تمدن، چنان كه از قرآن و شخصيت الهى پيامبر و پيشوايان معصوم و نيز پشتكار و تلاش مسلمانان و رهبران صالح