دانش نامه حديثى «نَضرة النعيم»

عباس پسنديده

درآمد

نضرة النعيم, يك واژه قرآنى است. در آيات ۲۲ تا ۲۴ سوره مطفّفين آمده است:
إنّ الأبرار لفى نعيم, على الأرائك ينظرون,تعرف في وجوههم نضرة النعيم.
مسلماً نيكان در انواع نعمت اند; بر تخت هاى زيباى بهشتى تكيه كرده, [به زيبايى هاى بهشت] مى نگرند. در چهره اينان, طراوت و شادابى نعمت را مشاهده مى كنى.
اين واژه قرآنى, نام اثر تازه اى است كه در سال ۱۴۱۸ق, به بازار دين و دانش, عرضه شده است. اين اثر, از جهت سبْكِ تدوين و تنظيم, در طبقه «موسوعه»ها جاى مى گيرد. موسوعه نگارى, يكى از شيوه هاى كارآمد در قلمرو سنّت و حديث است كه سابقه اى تقريباً طولانى دارد و پس از دوره جمع آورى و تدوين حديث, مطرح شده و   گسترش يافته است و آن چنان قوّت گرفته كه هرچند با تغيراتى رو به رو بوده; امّا تا كنون به حيات خود, ادامه داده و از رونق نيفتاده است.
موسوعه نگارى حديثى, سبْكى خاص در «طبقه بندى احاديث» است. اين سبك, از يك ديدگاه, داراى دو ويژگى كلّى است: يكى كنار هم قرار گرفتن احاديث مربوط به يك موضوع, و ديگرى, كنار هم قرار گرفتن موضوعات گوناگون حديثى البته موسوعه هاى حديثى با يكديگر تفاوت هايى نيز دارند كه مى تواند مربوط به قلمرو موسوعه يا شيوه تنظيم آن باشد. مثلاً گاهى قلمرو يك موسوعه, محدود به احاديث اهل سنّت است. در اين موسوعه ها, احاديث رسول اكرم كه از طريق اهل سنّت نقل شده اند, طبقه بندى مى شوند و حتّى روايات نبوى شيعه را نيز در بر نمى گيرند; هر چند از نظر تنوّع موضوعات, يا جامع اند (/هدف اين بوده كه جامع باشند), همانند موسوعه «كنزل العمّال»; و يا مخصوص يكى از مذاهب اسلامى به عنوان مثال, گاهى يك موسوعه, محدود به احاديث شيعه است و غالباً رويكردى به احاديث اهل سنّت ندارد. چنين موسوعه اى طبعاً محدود به احاديث نبوى نيست و احاديث اهل بيت(ع) را نيز در برمى گيرد. مجموعه «بحارالأنوار» را مى توان در اين گروه طبقه بندى كرد. گاهى نيز موسوعه حديثى در قلمرو «حديث اسلامى» ارائه مى شود, نه احاديث شيعه يا اهل تسنّن, همانند موسوعه در حال تدوين «ميزان الحكمة». ^۱
در كنار اينها گاهى يك موسوعه از نظر قلمرو, محدود است و فقط به يكى از حوزه هاى اخلاق يا اقتصاد يا… در احاديث مى پردازد. موسوعه «نضرة النعيم» را بايد در اين گروه طبقه بندى نمود. نضرة النعيم, در حوزه حديث اهل سنّت و محدود به بيان صفات اخلاقى است. لذا نه شامل ديگر موضوعات مى شود و نه شامل احاديثِ اخلاقى منابع شيعه.
عنوان روى جلد موسوعه, چنين است: «موسوعة نضرة النعيم في مكارم أخلاق   الرسول الكريم(ص)».
البته اين موسوعه, در حوزه صفات, محدود به بيان فضائل نيست و به بيان رذائل نيز مى پردازد. لذا ذيل عنوان نام كتاب اضافه شده است: «موسوعة قِيَم أخلاق التربية الإسلامية, لما اُمر به أو نهى عنه في الكتاب والسنة». بدين ترتيب, نضرة النعيم, يك موسوعه حديثى اخلاقى ـ تربيتى با گرايش حديث اهل سنّت است.
براى آگاهى بيشتر دانش پژوهان و دوستداران حديث, معرّفى اين كتاب را در چند حوزه پى مى گيريم: