ديگر، مانند انگيزه و محيط جعل، حديث را ساختگى دانست.برای نمونه روايت سپردن حضرت فاطمه به ام سلمه برای تربیت ایشان چندان نکات متعارض با تاریخ دارد که اطمینان به آن را سلب می‏کند. ^۱

نکته. برخى روايات که با نقد تاريخى از اعتبار فرو مى‏افتند، پيشگويى‏هاى تحقّق نيافته‏اى هستند که ظرف زمان آنها گذشته است. براى نمونه، در اخبار ساختگى مرتبط با عبّاسيان و به هنگام مبارزه آنان براى ربودن حکومت از اُمَويان، مدّت حکومت ايشان، دو برابر اُمَويان دانسته شده که به هيچ روى با حکومت حدود پانصد ساله عبّاسيان و نسبت چندين برابر آن به سلطنت اُمَويان، سازگار نيست. در روزگار معاصر نيز تعيين زمان ظهور و قيام مهدى علیه السّلام به وسيله مريدبازان و سپس کشف خطاى آن، به چشم مى‏آيد، امّا اين همه، بدان معنا نيست که پيشگويى‏هاى نقل شده در احاديث، همه نادرست و ساختگى‏اند. روايات معتبر و گوناگونِ نقل شده از هر دو طريق شيعه و اهل سنّت، به پيش‏بينى برخى از وقايع اميدبخش در زندگى آينده بشر، پرداخته و چون هنوز ظرف زمانى آنها محقّق نشده و به راحتى و با توجّه به دخالت نداشتن انگيزه‏ها و منافع فرقه‏اى، مى‏توان به آنها دل سپرد. به ديگر سخن، تاريخ، يک معيار پسينى است و تنها پس از رخ دادن واقعه به صورتى متفاوت با پيشگويى و يا رخ ندادن واقعه، مى‏توان براى ردّ حديث، از آن سود جست.

۳. آسيب‏شناسى نقد حديث

جريان نقد حديث از آسيب‏هاى متعارف، مانند نافهمى، شتاب‏زدگى، نداشتن تخصّص و دانش کافى و نيز در دست نداشتن معيار استوار، دور نمانده است. تکيه بيش از اندازه برخى ناقدان بر حدس و گمان، تعصّب‏ها، تمايل‏ها، جوزدگى، خودنمايى، نوطلبى و ديگر نقص‏هاى پژوهشى، چه در گردآورى و بازيابى متون و چه در شيوه‏ها و قالب‏هاى کاوش،

بنگريد، مى‏بينيد که کسى در پى گونه‏اى فضيلت‏سازى بوده که با وجود انبوه سيل‏آساى فضائل واقعى، نيازى به آن نيست:

از ابن عبّاس: شبى نماز عشا را با پيامبر خدا صلی الله علیه و آله خوانديم. هنگامى که سلام داد، به ما رو کرد و فرمود: سپيده‏دمان، ستاره‏اى از آسمان، فرود مى‏آيد و در خانه يکى از شما مى‏افتد. هر کس که اين ستاره در خانه‏اش بيفتد، وصى، جانشين و امام پس از من است. نزديک سر زدن سپيده که شد، همه ما به انتظار فرو افتادن ستاره در خانه‏هايمان نشستيم و پدرم عبّاس بن عبد المطلّب، اميدش از همه بيشتر بود، امّا به هنگام سپيده‏دمان، ستاره از آسمان، فرود آمد و در خانه على بن ابى‏طالب افتاد.^۱

مى‏دانيم که اگر کوکب را به شهاب‏سنگ هم تفسير کنيم، باز سقوط شهاب‏سنگ بر خانه کوچک و زاهدانه على در درون مسجد پيامبر، چيزى از آن باقى نمى‏گذارد.

۲ - ۲ - ۷. تاريخ معتبر

تاريخ، در صورت اعتبار و صحّت، ما را از رخدادهاى گذشته، آگاه مى‏کند و به منزله کاشف واقعيت خارجى پيش از زمان حال است. از اين رو، حديث، هر گاه در مقام بيان وقايع اتّفاق افتاده باشد، نمى‏تواند با داده‏هاى تاريخىِ درست، در تعارض باشد. بنا بر اين، تاريخ معتبر، حقيقت را براى سنجش احاديث و گزارش‏هاى مرتبط با تاريخ، کشف و به عرصه مى‏آورد و معيارى براى نقد وقايع ادّعا شده در حديث را به دست مى‏دهد.

گفتنى است اندازه روشنى و قطعيت تاريخ، از يک سو و گوناگونى نکات متعارض در متن حديث با تاريخ، گاه تنها از اعتبار بخشى از حديث مى‏کاهد و گاه چنان است که به ساختگى بودن حديث، مى‏توان حکم داد. همچنين نبايد شتابزده و بدون همراهى قرينه‏هاى