جزا داده مى‏شوند و همه، بويژه شيعيان را به عمل و طاعت، فرا مى‏خوانند و از پيروى غاليان و اکتفا نمودن به شيعه پنداشتن خود و بسندگى به ولايت‏مدارى، باز مى‏دارند.^۱

احاديث «رفعِ قلم و تکليف»، اگر هم به معناى رفع تکليف باشند، منحصر به ديوانگان، کودکان، غافلان و افرادى از اين دست هستند که در دانش فقه و اصول، در باره آن، بحث شده و سرايت دادن اين مفهوم به ديگران، نيازمند دليل معتبر است.

۲ - ۲ - ۴. عقل

عقل، در لغت، به معناى نگاه داشتن و مهار کردن است. عقل، نزد فيلسوفان، متکلّمان و عالمان اخلاق، تعريف‏ها و دسته‏بندى‏هاى گوناگونى دارد؛ امّا از آن‏جا که ما در پىِ نقد آموزه‏هاى دينى با معيارِ پذيرفته دين هستيم، ناگزير از کشف معناى عقل در گزاره‏ها و متون اصلى دين، يعنى قرآن و حديث هستيم. اين مهم، پيش‏تر به انجام رسيده است^۲. چکيده سخن اين که در متون دينى، عقل، در سه معناى مبدأ ادراکات بشر، انديشه‏ و خردورزى، و نيروى تشخيص خوب از بد، به کار مى‏رود. بر اين اساس، مقصود از عقل، افزون بر بديهيات عمومى، باورها، مقبولات و مسلّمات کلىِ همه انسان‏هاى عاقل است؛ انسان‏هايى با عقل فطرى و سالم که سرشت تشخيصى آنها دست‏خوش انحراف‏ها، بيمارى‏ها و آلودگى‏ها نشده باشد.^۳ منظور از عقل، برداشت‏ها و محصولات پيچيده فلسفى که بر اساس مبانى خاص و از درون دستگاه‏هاى پيچيده ساخته دانشمندان يک رشته و با گرايش ويژه علمى بيرون مى‏آيد، نيست؛ زيرا اين برداشت‏ها، عمومى و پذيرفته همگان نبوده و قابل ارجاع، بويژه براى مردم معمولى نيست.

آموزه‏هاى برآمده از نصوص قرآن و حديث است. به سخن ديگر، اصل عصمت پيامبر اکرم صلی الله علیه و آله و مصونيّت از خطا در تبليغ، حاصل و برايند مجموعه‏اى از متون است، به گونه‏اى که نمى‏توان آن را تنها مفاد يک روايت و آيه دانست. اين فراوانى و تأکيد موجب مى‏شود تا مسلمانان، هيچ‏گاه نپذيرند که پيامبر بزرگ اسلام، مرتکب ظلمى شود و شيعه، به هيچ روى، نسبت دادن کار ناشايست و حتّى خطا را به امامان معصوم خود و پيامبران برنتابند. اين معيار اگر چه در تعريف و تعيين گستره و مصداق‏هايش، اختلاف‏هايى به چشم مى‏آيد و از اين رو، مشکلى همانند معيار عقل، در پيش رو دارد؛ امّا به اجمال، مى‏توان آن را سنجه و محک نقد روايت دانست.

براى نمونه، در باره عصمت انبيا، اخبارى موجود است که پيامبران را مانند افراد عادى، داراى گناه و خطا مى‏شمارند. اين اخبار، بيشتر از حوزه يهود و مسيحيت، به جمع مسلمانان راه يافته بود و امامان شيعه، آنها را نقد کرده‏اند. امام رضا علیه السّلام، در نقد گمان نادرست عالمان معاصرش در باره ازدواج حضرت داوود علیه السّلام با بيوه اوريا، عصمت پيامبران را گوشزد مى‏کند و سپس، حقيقت ماجرا را بيان مى‏دارد.^۱

روايت ديگرى که پيش‏دانسته‏هاى ضرور ما مانع پذيرش و اعتبار آن مى‏شود، حديثِ «رفعِ تکليف از شيعه» به طور کلّى يا در شب و روز خاصّى است^۲ که با مبانى دينى ما، يعنى مکلّف بودن همه آدميانِ بالغ و عاقل و مختار، در تضاد است. اين مبانى، برگرفته از آيات گوناگون قرآن^۳ و روايات متعدّدى هستند که گوشزد مى‏کنند همه کردارهاى ما، ثبت و