235
گزیده شناخت نامه حدیث

نمونه‏هاى نقد شده با اين معيار، برخی احاديث ناظر به شباهت خدا و آفریده هایش و اثبات صفات جسمانى براى اوست، در حالی که آيات قرآن، خداوند را از شبيه داشتن، منزّه مى‏دارند.۱ احاديثِ وجوبِ اطاعت از هر حاکمى، حتّى فاسد و ستم‏پيشه نيز با قرآن، ناسازگارند. آيات نفى اطاعت از هر کس۲ و نهى از کمک به ظالمان و مجرمان،۳ اجتناب از طاغوت۴ و شمول نداشتن عهد ولايت الهى نسبت به ستمگران،۵ براى ردّ اطاعت از حاکمان فاسد و ظالم، کافى اند.۶

گفتنى است مقصود از موافقت نداشتن حدیث با قرآن، مخالفت با آن است نه اینکه برای اعتبار حدیث، نیازمند یافتن مضمون موافق آن در قرآن باشیم. به دیگر سخن، اگر بخواهیم تنها روایاتی را معتبر بدانیم که محتوای آنها در قرآن یافت می‌شود، آنگاه حدیث از مدار افاده و استفاده بیرون می‌رود، زیرا اگر مفهوم آن در قرآن باشد، دیگر نیازی به حدیث نداریم و اگر نباشد، حدیث از اعتبار فرو می‌افتد. اين بحث و مفهوم دقیق «مخالفت با قرآن» و تفاوت یا همسانی آن با مفهوم «عدم موافقت با قرآن»، در مباحث نقد حدیث و نیز تعادل و تراجيح در دانش اصول فقه آمده است.۷ نکته پایانی اینکه قرآن به هنگام تعارض دو

1.. (لَیسَ كَمِثْلِهِ شَیءٌ؛ چیزى مانند او نیست و اوست شنواى بینا) (شورا: آیۀ ۱۱).

2.. (وَ قالُوا رَبَّنا إِنَّا أَطَعْنَا سَادَتَنا وَ كُبَراءَنا فَأَضَلُّونَا السَّبِیلا؛ و مى‏گویند: «پروردگارا! ما از رؤا و بزرگ‏تران خویش، اطاعت کردیم و ما را از راه به در کردند») (احزاب: آیۀ ۶۷).

3.. (وَ لا تَرْكَنُوا إِلَى الَّذِینَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّكُمُ النَّارُ؛ و به کسانى که ستم کرده‏اند، متمایل مشوید که آتش [دوزخ] به شما مى‏رسد) (هود: آیۀ ۱۱۳). (قَالَ رَبِّ بِمَا أَنْعَمْتَ عَلَیَّ فَلَنْ أَكُونَ ظَهِیراً لِّلْمُجْرِمِینَ؛ [موسى] گفت: «پروردگارا! به [پاس] نعمتى که بر من ارزانى داشتى، هرگز پشتیبان مجرمان نخواهم بود) (قصص: آیۀ ۱۷).

4.. (اللَّهُ وَلِىُّ الَّذِینَ آمَنُوا یُخْرِجُهُم مِّنَ الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّورِ وَ الَّذِینَ كَفَرُوا أَوْلِیاؤهُمُ الطَّاغُوتُ یُخْرِجُونَهُم مِّنَ النُّورِ إِلَی الظُّلُماتِ أُوْلئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ؛ خداوند، سَرور کسانى است که ایمان آورده‏اند. آنان را از تاریکى‏ها به سوى روشنایى، به در مى‏برد؛ و[لى] کسانى که کفر ورزیده‏اند، سرورانشان [همان عصیانگران] طاغوت‏اند که آنان را از روشنایى به سوى تاریکى‏ها به در مى‏برند. آنان، اهل آتش‏اند که خود، در آن جاودان‏اند) (بقره: آیۀ ۲۵۷).

5.. (قَالَ لا یَنالُ عَهْدِى الظَّالِمِینَ؛ فرمود: پیمان من به بیدادگران نمى‏رسد) (بقره: آیۀ ۱۲۴).

6.. برای آگاهى از نمونه‏هاى بیشتر، ر. ک: الحدیث النبوى بین الروایة و الدرایة، آیة اللّٰه جعفر سبحانى و سیرى در صحیحین، حجة الاسلام محمّدصادق نجمى.

7.. ر. ک:وضع و نقد حدیث، گستره کاربرد قرآن، مصباح الاُصول: ج ۳ ص ۴۰۷، تعارض الأدلّة: ص ۳۱۶.


گزیده شناخت نامه حدیث
234

و پُرکاربردترين معيارهاى نقد محتوايى را بيان مى‏کنيم: قرآن، سنّت، مسلّمات اعتقادى، عقل، حس، علم و تاريخ معتبر. معيارهاى ديگرى نيز مهم دانسته شده‏اند، امّا برخى شخصى‏اند و عمومى نيستند؛ مانند ردّ و انکار قلبى و درونى و نيز برخى نياز به همراهى قرينه‏هايى دارند تا حکم نهايى به جعل را قطعى سازند؛ مانند رکاکت لفظى يا معنايى و تناسب نداشتن جزا با عمل.

۲ - ۲ - ۱. قرآن

قرآن، قطعى‏ترين نص و محکم‏ترين سند مکتوب مسلمانان است که بدون تحريف و تغيير و يا زياده و نقصان، به دست ما رسيده است. از نظر هر مسلمان، قرآن، ملاک اعتبار هر امر ديگر و بيانگر همه چيز است،۱ باطل، در آن راه ندارد۲ و شيطان و شيطانيان را بر آن، سيطره‏اى نيست.۳ خدا، خود، نگاهبان و نگه دارنده قرآن۴ است و پيامبر صلی الله علیه و آله، تبيين‏کننده آن است.۵ از اين رو، سخن مخالف قرآن، حجّيت نمى‏يابد و اهل بيت علیهم السّلام، به پيروان خود ره‏نمود داده‏اند که حديث مخالف قرآن را از آنان ندانيم. شيخ کلينى، با سند خود از امام صادق علیه السّلام چنين روايت مى‏کند: «پيامبر صلی الله علیه و آله در مِنا سخنرانى کرد و فرمود: «اى مردم! آنچه از جانب من به شما رسيده و موافق قرآن بود، من آن را گفته‏ام و آنچه به شما رسيد و با کتاب خدا مخالف بود، من آن را نگفته‏ام».۶

1.. (وَ نَزَّلْنَا عَلَیكَ الْكِتَابَ تِبْیَانَاً لِّكُلِّ شَىْ‏ءٍ؛ و این کتاب را روشنگر هر چیز، بر تو نازل کردیم) (نحل: آیۀ ۸۹).

2.. (لا یَأْتِیهِ الْباطِلُ مِنْ بَینِ یَدَیهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ؛ از پیش آن و از پشت، باطل به سویش نمى‏آید) (فصّلت: آیۀ ۴۲).

3.. (وَ حِفْظاً مِّنْ كُلِّ شَیطانٍ مَّارِد * لّا یَسَّمَّعُونَ إِلَى الْمَلَاءِ الْأَعْلَى وَ یُقْذَفُونَ مِنْ كُلِّ جانِبٍ؛ و [آن را] از هر شیطان سرکشى، نگاه داشتیم، [به طورى که] نمى‏توانند به انبوه [فرشتگان] عالَم بالا، گوش فرا دهند و از هر سوى، پرتاب مى‏شوند) (صافّات: آیات ۷ - ۸).

4.. (إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ؛ بى‏تردید، ما قرآن را نازل کرده‏ایم و قطعا نگهبان آن هستیم) (حجر: ۹).

5.. (بِالْبَیّنَاتِ وَ الزُّبُرِ وَ أَنْزَلْنَا إِلَیكَ الذِّکرَ لِتُبَیَّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَیهِمْ وَ لَعَلَّهُمْ یَتَفَكَّرُونَ؛ [زیرا آنان را] با دلایل آشکار و نوشته‏ها [فرستادیم] و این قرآن را به سوى تو فرود آوردیم، تا براى مردم، آنچه را به سوى شما نازل شده است، توضیح دهى، امید که آنان بیندیشند) (نحل: آیۀ ۴۴).

6.. ر.ک: ح ۵۱۷. و نیز ص ۴۱ (فصل هشتم: معیارهاى درستى حدیث / موافقت با قرآن).

  • نام منبع :
    گزیده شناخت نامه حدیث
    سایر پدیدآورندگان :
    عبدالهادي مسعودي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1400/08/19
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1966
صفحه از 439
پرینت  ارسال به