آسيب‏هاى فهم حديث^۱

درايت و فهم حديث، در مسير خود با موانعى رو به رو مى‏شود که بيشتر به دليل تعامل نادرست با متن حديث و قرينه‏هاى آن، روى مى‏دهد. برخى موانع نيز مربوط به پژوهشگر هستند. از اين رو، مى‏توان با تعامل سنجيده با متن و کاربستِ درست شيوه‏هاى نو، تا اندازه فراوانى از آنها کاست. گفتنى است تحريف‏ها و تأويل‏هاى کژانديشان نيز مى‏توانند به فهم درست حديث، لطمه بزنند. براى گرفتار نشدن به اين موانع، نياز داريم که تمايلات نفسانى و پيش فرض‏هاى نادرست خود را در فرايند فهم حديث، دخالت ندهيم. در اين جا به آسيب‏ها و موانع رايج‏ مى‏پردازيم:

۱. چند معنايى

برخى واژه‏ها، چند معنا دارند. کاربرد اين واژه‏ها، گاه فهم متن را با دشوارى رو به رو مى‏کند و زمينه خطا در درک معناى حديث را پديد مى‏آورد. واژه‏هاى چند معنايى، مبحث اشتراک لفظى را در علم اصول و بحث شيرين «ايهام» را در ادبيات، پديد آورده‏اند. چند معنايى، علّت‏هاى گوناگونى دارد که به برخى اشاره مى‏کنيم:

الف - چند معنايى مادّه

مادّه «خ ل ف»، معانى متعدّدى دارد و هر چند ممکن است برخى از ديگرى نشئت گرفته باشند،^۲ از این رو حديث «إختِلافُ اُمَّتى رَحمَةٌ»،^۳ برای عبد المؤمن انصارى که اختلاف را تنها به معناى تفرقه مى‏فهميده، مشکل می‌‌نماید. وی نزد امام صادق مى‏رود و پس از تایید صدور حديث از

«الولاية»، «حديثنا» را اشاره به مقام اهل بيت نزد خداوند مى‏داند که همراه درک شهودى توحيد ناب و ولايت مطلق الهى است.^۱ اين معنا را مى‏توان با کاربرد واژه‏هاى صعب و احتمال، سازگار دانست و قرينه‏هاى داخلى و خارجى نيز در تأييد اين معنا وجود دارد، هر چند نمی‌توان منکر این نکته بود که معدودی از روایات باب به پیچیده بودن علوم اهل بیت ناظر هستند. نکته ‌‌این جاست که علوّ مضمون دانش اهل بیت نیز بخشی از کمالات وجودی آنها است. از این رو، مقصود اصلى این احاديث به احتمال فراوان، توصیه به نقل سنجيده و همراه احتياط آنها است. احاديث صعب را بايد تنها براى کسانى نقل کرد که ظرفيت تحمّل معنا و در صورت نیاز، اقرار و عمل به مضمون‏ آنها را دارند.

توضیح بیشتر این معنا به همراه نقد هر یک از نظرهای پیش گفته و نیز ارائه قرینه‌های مویّد معنای برگزیده، در مجموعه اصلی شناخت‏نامه حدیث به تفصیل آمده است.^۲