سخن او، توجّه نشد و از همان آغاز نگارش، گفتار و رفتار صحابيان و تابعيان، بويژه خلفا، نیز در کنار سنّت پيامبر، نقل و تدوین و به مردم عرضه شد.

اگر چه اقدام عمر بن عبد العزيز، اقدامى بسيار مهم در گزارش سنّت نبوى بود، ولى به سبب فاصله صد ساله دوره پيامبر با دوره نگارش حديث و آسيب‏ دیدن برخی گزارش‏هاى شفاهی حديث، آسيب‏هاى آنها به نگاشته‏ها نیز منتقل شد. بدینسان، نقل‌های نادرست در کنار گزارش های درست و گاه به جای آنها نشستتند و حکایتگر سنّت نبوى و مقبول عموم گشتند. از اين رو، اقدام عمر بن عبدالعزیز، نتوانست همه آثار سوء منع پيشين را برطرف سازد و برخى اشکال‏هاى پديد آمده، تا کنون نيز در حديث اهل سنّت، باقى مانده‏اند بی آن که قابل زدودن باشند.

آری، عمر بن عبد العزيز، نياز به حضور سنّت نبوى در جامعه اسلامى را فهمید و براى جبران آسيب‏هاى پديد آمده و پيشگيرى از آسيب‏هاى دیگر، کتابت و تدوين حديث پيامبر را رسمی کرد. طبيعى است عالمان اهل سنّت که عمرى با فرهنگ عدم کتابت حديث، خو کرده و آن را امرى مقدّس مى‏پنداشتند، فرمان جديد را به آسانى نپذیرند. زهرى می‏گوید: «ما نوشتن حديث را ناپسند مى‏دانستيم تا زمانى که سلطان، ما را بدين کار واداشت و ما به سبب فرمان او، روا ندانستيم که مانع کسى شويم».^۱

فاصله طولانى نود ساله منع تدوين حديث، سه نسل از مسلمانان را دربرگرفت. از اين رو، حفظ و نقل شفاهی حدیث براى‏شان مقدس شد در حالی که کتابت آن، ناشايست تلقّى مى‏شد. غزّالى در این باره می‌‌گوید: «نوشته‏هاى حديثى، پس از سال ۱۳۰ ق، پديدار شدند، هرچند در سال‏هاى بعد نيز برخى عالمان با نوشتن حديث، مخالفت مى‏کردند. ادّعاى آنان، اين بود که علم حديث، علم شريفى است و بهتر آن که با مذاکره، مباحثه و انتقال سينه به سينه، به ديگران منتقل شود. اگر اين علم داخل کتاب شود، نور آن زائل شده و در اختيار کسانى قرار مى‏گيرد که شايستگى خواندن حديث را ندارند».^۲

توصيف کتابت حديث به عامل زوال نورانيت آن، نشان از فرهنگ پيش‏گفته دارد. گزارش‏هاى تاريخى دلالت دارند که کتابت و تدوين حديث با فاصله‏اى دست کم ده ساله پس از مرگ عمر بن عبد العزيز، آغاز شد. او در سال ۱۰۱ ق، و در چهل سالگى، پس از دو سال و نيم خلافت، از دنيا رفت. ابن شهاب زهرى - نخستين تدوين‏گر حديث نبوى - می‌‌گوید: «قبل از تدوين من، هيچ کس حديث را مدوّن نساخته بود».^۳

نکته مهم در فرمان عمر بن عبد العزيز، پافشاری وی بر کتابت و تدوين سنّت نبوى بدون پيرايه‏هاى ديگر بود و دستور صریح که داد چيزى جز آن، مکتوب نشود.^۴ ولى به‌‌این