خود و جامعه، بيش از ديگران نيازمند ثبت سخنان پيامبر بودند. آن گاه که سخنان پيامبر ثبت و تدوين نشد، آنان براى برآورده ساختن نياز جامعه به قانون و مقابله با چالش پديد آمده، رو به سراب آوردند و قول و فعل غير معصوم، يعنى گفتار و کردار خلفا، حکام، صحابيان و تابعيان را حجّت شمردند؛ زيرا نظام اجتماعى بدون آن، قادر به رفع آسيب‏ها و ترميم چالش‏هاى موجود در جامعه نبود. خلفا، حکام، صحابيان و تابعيان نيز شخصيت‏هاى گوناگون و اخلاق متفاوتى داشتند و بدون در اختيار داشتن معيار حق و واقع، مطابق با ذوق و استحسان خويش، سخن مى‏گفتند و حتّى در بسيارى موارد با يکديگر مبارزه و منازعه مى‏کردند. اين ناهماهنگى و نابسامانى، سبب پديدار شدن اختلاف‏هاى بيشتر در جامعه مى‏شد.

پنج. دور کردن اهل بيت از عرصه حکومت

جلوگيرى از تدوين حديث، سبب شد تا فضائل اهل بيت که بر زبان پيامبر خدا جارى شده بودند، فراموش شوند و امام على، فاطمه و اهل بيت به فراموشى سپرده شوند. آن گاه که اين فضائل از يادها رفتند، ديگر کسى در پى آن نبود که راه هدايت را از مسير اهل بيت پى‏جويى کند. ۲۵ سال خانه‏نشينى امير مؤمنان علیه السّلام، بيست سال مهجورى امام حسن و امام حسين علیهما السّلام و ۳۵ سال تنهايى امام سجّاد علیه السّلام، نتيجه و ثمره منع از تدوين حديث بود.شادمانى اهالى شام پس از شهادت امير مؤمنان، يا هنگام ورود اسيران اهل بیت به شام، نتيجه ناآگاهى شاميان از جایگاه و فضائل اهل‏بيت بود که خود ناشی از منع تدوين و نقل حديث بود.

شش. فراهم آمدن زمینه اتهام به فرهنگ اسلامى

در دو سده اخير، برخی مستشرقان که در پى ضربه زدن به فرهنگ اسلامى و تحقير آن بودند، از چالش پديد آمده پس از رحلت پيامبر سوء استفاده کردند. آنان با استناد به ضعف برخى احاديث و بزرگ‏نمايى آسيب‏هاى پدید آمده در حديث، به موضع‏گیری در مقابل فرهنگ اسلامى، پرداختند و فرهنگ اسلامى را تمدّنى بى‏ريشه، يا برگرفته از اسرائيليات، قلمداد کردند و بر پایه‌‌این پنداره، نگاشته‏هاى فراوانى را در سده اخير نشر دادند و به فرهنگ

روشن است که اين فرمان در مخالفت صریح با فرمان پيامبر اکرم بود که فرمود: «حديث مرا بشنويد و به ديگران منتقل کنيد»،^۱

دو. رواج احاديث ساختگى

عدم کتابت و تدوين احاديث و در اختيار نبودن مرجع معتبر شناسايى و تميز احاديث صحيح از متون غير صحيح، سبب شدند تا زمينه فعّاليت براى جاعلان حديث، در دوره‏هاى بعد فراهم آيد و نااهلان و دنيامداران، انديشه‏ها و تمايلات خود را به پيامبر اکرم نسبت دهند. از اين رو، کسانى که در پى کسب قدرت، ثروت و مکنت بوده‏اند، يا وجاهت نزد حاکمان و قدرت‏مداران را طلب مى‏کردند، با جعل حديث مورد نظر آنان، خود را به آنها نزديک ساخته و منافع خويش را تأمين مى‏کردند. پديد آمدن نظريه عدالت صحابيان که نظريه‏اى سياسى براى مقدّس نشان دادن همه اصحاب بود، زمينه جعل و نشر احاديث ساختگی را گسترش داد تا آنجا که در برابر احاديث درست و اثرگذار متعددی، احاديثی دیگر برساختند و نشر دادند.

سه. بروز اختلاف ميان احاديث

ثبت نکردن احاديث، موجب آن شد که به دليل خطا، نسيان و غفلت راويانى که تنها متّکى بر حافظه خود بودند، ميان روايات، اختلاف پديد آيد و اين آسيب‏ها، زمینه پدید آمدن اختلاف میان روايات شد، آسیب‏ها و اختلاف‏هایی که می‌‌توانست با نگارش و تدوين حديث، پدیدار نشود یا به شدت کاهش یابد. سوگمندانه کتابت نکردن حديث، سبب شد نقل‏هاى گوناگون از يک واقعه چندان متفاوت شوند که معارض جلوه کنند و نقل‏هاى مکرّر و چند باره روايت، ما را از متن اصلى و نخست دور و دورتر کنند.

چهار. معتبر شدن آرای غیر معصومان

هر نظام اجتماعى، نيازمند تکيه‏گاهى قوى و امين براى نظم بخشيدن به قواعد و قوانين حاکم بر جامعه است. تبلور اين قوانين در جامعه اسلامى، در آموزه‏هاى قرآن و معصومان جلوه مى‏کند. در اين ميان، اهل سنّت که تنها عصمت پيامبر را باور داشتند، براى تکامل