آسيب‏هاى نقل حديث^۱

حديث، از ناحيه‏اى قدسى شرف صدور مى‏بايد، امّا دریافت، نقل و فهم و نشر آن، نيازمند كوشش‏ راويان، كاتبان و محدّثان است؛ كوششى كه به دور از خطاهاى انسانى و برخى آسيب‏ها نيست. افزون بر اين، حديث، گزندهايى را نيز از بيرون، متحمّل شده است. اين گزندها و آسيب‏ها را مى‏توان به آسيب‏هاى سه مرحله صدور، نقل و فهم حديث، دسته‏بندى كرد.^۲ در اين‏جا تنها به آسيب‏هاى نقل حديث اشاره می‌کنیم؛ آسيب‏هاى صدور حدیث نیز در بخش نخست کتاب آسيب ‏شناخت حدیث بررسی شده‏اند،^۳ و آسيب‏هاى فهم حديث َرا جداگانه خواهیم آورد.^۴

مسير طولانى نقل حديث، از سه قرن نخست هجرى تا كنون، از دست‏كارى‏هاى عمدى و غير عمدى مصون نمانده است. گاه، تقطيع و اختصار حديث، بخش‏هايى اثرگذار از متن را به ما نرسانده و گاه، نقل معناهايى نه‏چندان دقيق، يا ناتوانى در بازگردانى كامل زبان شفاهى به نوشتار، ما را از قرينه‏هايى مؤّر، محروم كرده‏اند. افزوده‏هاى شارحان و كاتبان و اشتباه‏ و كم دقّتى‏ ناسخان نيز آسيب‏هاى ادراج، سقط، قلب و تصحيف را پديد آورده‏اند و در مواردى هر چند اندک، چنان اضطراب و نابسامانى‏هايى در حديث پديد

را معلوم می‌‌کند، زمینه تعیین طبقه راوى را فراهم می‌‌آورد.

شناخت طرق، به شناسایی تدلیس نیز یاری می‌‌دهد. تدلیس، یعنی تبديل طريق تحمّل با رتبه پايين‏تر به رتبه بالاتر.^۱ براى نمونه، کسى به طريق وِجاده به کتابی دست می‌‌یابد، ولی احادیث آن آن را به شکلى نقل می‏کند که تصوّر می‌‌شود او خود حديث را از مؤلّف شنيده است.