ب - ويژگى‏هاى سند و راوى

۱. صحت سند: سند متصلى که همه راويان آن امامى و ثقه باشند اعتماد بيشتر و اعتبار افزون‏ترى پديد می‏آورد. از این رو، حديثى که فردی در سندش واقع شده که امام نباشد یا به وثاقت او تصريح نشده، اعتبار کمترى دارد. روشن است که گسستگی سند نیز اثرگذار است.

۲. اعتبار راوی: شهرت راوى به فضل، ديانت، قدرت دریافت و نقل و پيشينه خوب، زمینه اعتماد و اعتبار بیشتر است. رجال‌شناسان همچنین روایات کسانی را که مورد مراجعه دیگر راویان و محدثان بوده و به اصطلاح «شيخ اجازه» نامیده می‌‌شوند در جایگاهی بالاتر می‌‌نشانند. به همین شکل، يک گروه ويژه هجده نفره از راويان حديث را «اصحاب اجماع» نامیده و احادیث آنها را معتبر دانسته اند.

ج - ويژگى‏هاى محتوا

۱. هماهنگى مضمون روایت با قرآن و سنّت، روح شریعت، حقیقت و فطرت، اعتمادزا است. روايات اخلاقى نمونه بارز این ویژگی اند. هر چه محتوای یک روایت اخلاقی با فطرت سليم انسانى هماهنگ‏تر باشد، اعتماد بیشترى پديد مى‏آيد.

۲. علو مضمون: والايى محتواى حديث، قرينه‏اى بر صدور آن از سوى معصوم علیه السّلام تلقى مى‏شود، همان گونه که فرو بودن محتوا، صدور آن را از افراد حکیم بویژه معصومان نامحتمل می‌‌کند. گفتنی است این قرینه در روایات اعتقادى، خود را بیشتر نشان می‌‌دهد، چون روايات اعتقادى، داراى ظرافت های ويژه‏اى هستند که دقت و عمق آنها، قرینه‌‌ای برای اعتماد بيشتر است. این نکته در روایات فقهى نیز به شکل ديد فقيهانه و ظرافت حقوقی و جزایی، نمود می‌‌یابد.

د - ديگر ويژگى‏ها

۱. فراوانى و تکرار محتوا: تکرار يک مضمون در روايات متفاوت و با بيان‏هاى گوناگون، سبب استفاضه مضمونى آن شده و اعتماد بدان را افزايش مى‏دهد.

است. طبيعى است که به سبب اشتباه های محاسباتی، برخى خطاها پديد آيد، ولى شمار اندک خطاها، قابل اغماض است و نمى‏توان با دستاويز قرار دادن آن، نظام اجتماعى و روند حاکم بر آن را به سردرگمى، بى تصميمى و پراکندگی و اختلاف دچار کرد.

جلوه رويکرد عقلايى در پذيرش حديث

رويکرد وثوق صدورى و شیوه عقلایی در پذيرش حديث، در چند عرصه جلوه می‌‌کند که مى‏توان آنها را اين‏گونه دسته‏بندى کرد:

الف - ويژگى‏هاى مأخذ حديث

۱. قدمت: هم عصر بودن کتاب يا نزديک‏تر بودن آن به زمان صدور سنّت، سبب اعتماد بيشتر به کتاب و آسيب کمتر در نقل نخستین است.

۲. شهرت: کتاب‏هايى که مشهور بوده و عالمان بیشتری اجازه نقل آنها را داده اند، اعتبارى بیشتر از کتاب‏هاى ناشناخته دارند.

۳. مقبوليت: منابع حديثى که روایات آنها مقبوليت بیشتری نزد عالمان دارند و بیشتر به آنها عمل شده است، اعتبار بیشتری دارند.

۴. ضابط بودن مؤلف: هر اندازه که اتقان وضبط مؤلف کتاب، بیشتر باشد، اعتبار کتاب و روايات آن بيشتر مى‏شود.

۵. تخصص و مهارت: راوى يا نويسنده‏ای که تالیفش، در حوزه تخصصی وی باشد، اعتماد بيشترى را پديد می‌‌آورد.

۶. نیاوردن روايات منکر: کتاب‏هايى که متون غریب، دور از ذهن و ناشناخته کمتری بیاورند، اعتماد بیشتری را چلب می‌‌کنند.

۷. رویکرد مدرسه و حوزه حديثى: هر يک از مدارس حديثى شيعه، همانند مدرسه کوفه، قم، بغداد و حلّه، و حوزه‏هاى متفاوت آن، ويژگى‏هايى خاص خود را دارند که سبب افزايش يا کاهش اعتماد به منابع حديثى نگاشته شده در آن مدرسه و حوزه حديثى و روايات آنها مى‏شود.