الموضوعات ابن جوزى و اللآلى المصنوعة، اثر سيوطى نیز بيشتر مشتمل بر احاديث ضعيف‏اند و نه ساختگى. تفاوت ننهادن ميان احاديث ضعيف و احاديث موضوع، در کنار برخى تندروى‏هاى فرقه‏اى، سبب شده تا برخى افراد، تعداد احاديث جعلى را بيش از اندازه واقعى آن تخمين بزنند. اينان، به هر کتاب حديثى به ديده شک مى‏نگرند و با ارائه چند حديث غير مقبول، کتاب‏هاى اصلى حديث را نيز نامعتبر جلوه مى‏دهند، در صورتى که تعداد احاديث موضوع خوانده شده در کتاب‏هاى معتبر، کهن و اصلى حديث، بويژه کتب اربعه شيعه، اندک است. هر چند وظيفه ما پى‏جويى اين تعداد کم است، امّا اين، بدان معنا نيست که به يک‏باره و نسنجيده، از احاديث معتبر، چشم بپوشيم و خود را از معارف اهل بيت علیهم السّلام محروم کنيم. در اين‏جا نخست به صورت گذرا به تاريخچه و سپس به انگيزه‏هاى حديث‏سازى مى‏پردازيم.

۱. تاريخچه حديث‏سازى

حديث‏سازى را مى‏توان با پيدايش حديث، هم‏عصر دانست، هر چند با توجّه به اسناد در دسترس، نمى‏توانيم احاديثى ساختگى فراوانى را در عصر نبوى نشان دهيم. از اين رو، صدر حديث: «قَدْ کثُرَتْ عَلَىَّ الْکذَابَةُ فَمَنْ کذِبَ عَلَيَّ مُتِعَمِّداً فَلْيَتَبَوَّأَ مَقْعَدَه مِنَ النّارِ»^۱ که تنها در منابع شيعى آمده، به معناى فراوانىِ نسبى در مقايسه با پاکى مطلق لازم الرعايه در ساحت قدس پيامبر صلی الله علیه و آله و نقل حديث است.

پس از پيامبر صلی الله علیه و آله نيز شاهد برخى حديث سازى‏هاى جزئى هستيم که جريان داستان‏سرايى و منبر وعظ و ارشاد پيش از خطبه‏هاى نماز جمعه، بستر گسترش آن را فراهم کرد^۲. پس از وفات بسيارى از ياران راستين پيامبر صلی الله علیه و آله و شهادت امام على علیه السّلام و سيطره

تاریخچه و انگیزه‌‌های حديث‏سازى^۱

درآمد

با وجود هشدارهاى پيامبر صلی الله علیه و آله، امام على علیه السّلام و ديگر امامان علیهم السّلام، حديث‏سازان، برخى افراد زودباور را فريفتند و با پوشاندن جامه حديث به اميال و خواسته‏هاى خود، آنها را به توده مردم قبولاندند. اين احاديث ساختگى، در ابواب متفرّقى نشر يافتند و زمينه انتساب آموزه‏ها و کردار غير دينى را به ساحت مقدّس دين، فراهم آوردند. متون ساختگى، انسجام درونى دين و همنوايى دستورهاى شريعت را به هم مى‏ريزند و باورهاى اساسى دين را متزلزل مى‏سازند. تصويرهاى نادرستى که از مفاهيم دينىِ دست‏ساز و نوآورى‏هاى ناموزون برگرفته مى‏شود، در کنار خرافه‏ها و داستان‏سرايى‏ها، بدعت در دين را رقم مى‏زند و براى سال‏ها بر روح و جان افراد ديندار، سايه مى‏افکند و عناصر اصيل دين را حذف و دينى ناهمگون را جانشين دينى متعادل مى‏کند. اين ناهماهنگى و ناسازگارى، به تدريج، باور دين و مفاهيم آن را براى فرهيختگان و سپس ديگر مردمان، مشکل کرده، آنان را رنجور و يا از دين، دور مى‏سازد.

گفتنى است وجود پدیده جعل به معنای فراوانی احادیث ساختگی در عصر حاضر نیست. نياز حديث‏سازان به فضا و محیط جعل، جايگاه و مخاطبانى که سخنان مجعول را حديث بپندارند از یک سو و پایش مستمر اهل بیت و اصحاب ایشان و پالایش مکرر مجموعه های حدیث از سوی دیگر، مجالی برای فراوانی و بقای پرشمار احاديث ساختگى ننهاد. کتاب‏هاى مفصّل در این عرصه مانند موسوعة الأحاديث الضعيفة و الموضوعة،