روایات را نپذيرفته‏اند،^۱ با آن که مشکلى در محتواى آن به چشم نمى آيد. پيام اصلى حديث آن است که عقل، مى‏تواند فرمان‏هاى الهى را دريابد و آنها را اجرا کند؛ همانى که موجب اکتساب بهشت مى‏شود.

نکته مهم آن است که گاه فهم ناتمام ما، ناشى از آسيب‏هاى روى داده در متن حديث است که در اين صورت، بايد توجّه بيشترى به فرايند فهم حديث و پيش‏نيازهاى آن، مانند اصالت و صحّت متن داشته باشيم.^۲

۳ - ۲. شتاب‏زدگى

يکى از مشکلات پژوهش‏هاى دامنه‌دار، دست نيافتن به همه اسناد مؤثّر در زمانى کوتاه است؛ اسنادى که گاه به شدّت اثرگذار، ولى ديرياب‏اند. اين اسناد، در حوزه کار حديثى، گاه قيدها و تخصيص‏هايى با خود دارند که کارگشا و از ميان‏برنده ترديدها و مانع پذيرش معناى روايات ديگر هستند. اگر هنگام پژوهش با روايتى رو به رو شويم که معنايى ناپذيرفتنى دارد و با باورها و ضرورت‏هاى از پيش پذيرفته شده ما معارض است، نمى‏توانيم بدون ادامه دادن پژوهش، آن را کنار بگذاريم. اين، گونه‏اى کوتاهى در امر تحقيق است.

ردّ احاديث مربوط به نکوهش دنيا، زراندوزى (کَنْز) و ستايش فقر، همه از نبود جامع‏نگرى برخاسته است. پژوهشگرانى که رنج گردآورى ده‏ها روايت مشابه، متناظر و متعارض را بر خود هموار کرده، توانسته‏اند تحليل‏هايى بر آمده از انديشه‏ورزى در مجموع آنها به دست دهند و به احاديثى پذيرفته و پُرمعنا مبدّلشان سازند.^۳

احاديثى که شفاعت پيامبر صلی الله علیه و آله را شامل مرتکبان گناه کبيره نيز دانسته‏اند،^۴ با انکار برخى

سبب شده تا برخى رواياتِ مکتوم ناب و گوهرهاى مکنون ناياب، ردّ و انکار شده و غير مقبول و حتّى موضوع، خوانده شوند. ما به چند عنصر آسيب‏رسان به جريان نقد حديث، اشاره مى کنيم و براى هر يک، نمونه‏اى مى‏آوريم از احاديثى که ساختگى خوانده شده‏اند، امّا چنين نيستند و تنها به سبب فهم ناتمام، شتاب‏زدگى و تمايلات پژوهشگر، پذيرفته نشده‏اند. گفتنى است آسيب‏ها، محدود به آنچه مى‏آيد، نيستند و نمونه‏ها نيز فراوان‏ترند.

۳ - ۱. فهم ناتمام

برخى سخنان پيشوايان دين، محتوايى دشوار دارند و به صيد انديشه‏هاى معمولى در نمى‏آيند. در اين ميان، هر کس وظيفه دارد مرز فهم خويش را در يابد و حدّ آن را نگاه دارد و احاديث برتر از آن را به دليل نفهميدن، انکار نکند؛ امّا در تاريخ نقد حديث، با انکارهايى برخاسته از اين نافهمى‏ها رو به رو هستيم. اين در حالى است که امامان علیهم السّلام تنها در جايى اجازه ردّ يکسره سخن منسوب به ايشان را داده‏اند که محتواى آن، مخالف محسوسات و مسلّمات باشد^۱. پيامبر خدا مى‏فرمايد:

هر حديثى از خاندان محمّد صلی الله علیه و آله به شما رسيد و در دلتان نشست و آن را آشنا يافتيد، آن را بپذيريد و هر حديثى که دل‏هايتان از آن رَميد و ناآشنايش يافتيد، آن را به خدا و پيامبر و به عالمى که از خاندان محمّد است، باز گردانيد.^۲

اين شيوه، «ردّ العلم» ناميده مى شود و به جاى «ردّ حديث» قرار گرفته است.^۳

يک نمونه، احاديث گفتگوى خداوند با عقل است.^۴ برخى محدّثان اهل سنّت، این