23
گزیده شناخت نامه حدیث

در متون روايى، گاه از سيره، به معناى سبک رفتار با واژه «اخلاق» نیز ياد شده است. اصطلاح روايى «من أخلاق الأنبياء»، به همین معنا اشاره دارد.۱

از ميان چهار معناى ياد شده، معناى نخست سنّت، معناى مورد نظر ما است. اين معنا، سنّت را در کنار قرآن و عقل و اجماع، از دلیل های چهارگانه احکام شرع دانسته و اعتبار و واقع‏نمايى آن را در نظر دارد.

نکته: تفاوت سنّت و حديث

سنت در معنای پیش گفته سخن و عملى را در برمى‏گيرد که از معصوم صادر شده باشد. بنا بر اين، اگر صدور گفتار یا رفتاری از معصوم ثابت نشود، نمی‌توان آن را سنّت شمرد. از اين رو، با توجه به عصمت پیامبر و امامان، سنّت او هميشه صحيح و قطعى است. به سخن ديگر، «سنّت»، متّصف به ضعف يا صحّت نمی‌شود؛ زيرا سخن و عمل، دو حالت دارد: يا از معصوم صادر شده است يا نه. در صورت نخست، سنّت است و در غير آن، سنّت نخواهد بود.از این رو عبارت «سنّت قطعى» عبارتی تسامحی است. اين نکته در اصطلاحِ «حديث» به معنای حکایت گفتار و رفتار معصوم جاری نیست؛ زیرا حکایت گونه‌ای خبر دادن است و متأثر از خبررسان، می‌‌تواند به صحّت و ضعف متّصف شود و یا تقسيم‏بندى دیگری مانند تقسیم چهارگانه (صحيح، حَسَن، موثّق و ضعيف) بیابد.

1.. ر.ک: سیره پیامبر خاتم: ج ۱ ص ۱۶۱ (فصل سوم: نمونه‏هایى از «سنّت پیامبران»).


گزیده شناخت نامه حدیث
22

امام کاظم نیز غسل جمعه و فطر و قربان را سنّت و نه واجب دانست.۱

۳. واجب غير قرآنى

احکام شريعت، ريشه در قرآن و سخن و سیره معصومان دارد. برخى احکام واجب، در قرآن ذکر شده اند که در اصطلاح روايى و فقهى، «فرض اللّه‏» ناميده مى‏شوند. به اعمال واجبى نيز که در قرآن ذکر نشده و از طريق پيامبر و اهل بيت بیان شده‏اند، «سنّت» گفته مى‏شود. سنّت، در اين معنا، عمل واجب غير قرآنى است. برای نمونه غسل جنابت که در قرآن ذکر شده فریضه و غسل شخص مرده که واجب است اما در قرآن ذکر نشده، سنت نامیده شده است.۲ از همین رو توقّف در مشعر الحرام، فريضه و توقّف در عرفه، سنّت خوانده شده است.۳

۴.شیوه رفتار

واژه سنّت، گاه به معناى سيره و سبک رفتار است و مراد از آن، عملى است که فرد يا گروهى از مردم آن را در مواردى خاص انجام مى‏دهند. متون روايى، عمل مستمر پيامبر و اهل بيت را سنّت خوانده و بر پيروى از آن، تأکيد کرده اند. برای نمونه پيامبر خدا برخى رفتارهاى خود مانند غذا خوردن فروتنانه و سلام کردن به کودکان، را به مثابه الگويى براى مسلمانان بازگو کرده است. ۴

سيره اما به معناى سبک رفتار، مواردى افزون‏تر از عمل مستمر را نيز در برمى‏گيرد. مراد از سبک رفتار، گونه و شيوه عمل است که درموارد مشابه نيز تکرار مى‏شود، يا قابليت تکرار و استمرار دارد، حتّى اگر استمرار فعلى نداشته باشد.۵ برای نمونه امام سجاد رفتار بزرگوارنه امير مؤمنان با شورشیان شکست‏خورده در جنگ جمل را بر پایه سيره پيامبر خدا در فتح مکه دانست با آن که‌‌این واقعه یک بار روی داده است.۶

1.. ر.ک: ح ۲۲.

2.. ر.ک: ح ۲۸ و نیز الکافی، ج ۴ ص ۴۳۵ ح ۸، تهذیب الأحکام: ج ۵ ص ۱۴۹ ح ۴۹۰.

3.. ر.ک: ح ۲۶.

4.. ر.ک: ح ۳۲.

5.. علّامه طباطبایى در سنن النبى و آیت اللّٰه ری‏شهری در سیره پیامبر خاتم رفتارهای پیامبر را گردآورده‏اند.

6.. الکافى: ج ۵ ص ۳۳ ح ۳.

  • نام منبع :
    گزیده شناخت نامه حدیث
    سایر پدیدآورندگان :
    عبدالهادي مسعودي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1400/08/19
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1904
صفحه از 439
پرینت  ارسال به