117
گزیده شناخت نامه حدیث

یا ضعيف است.

در این ميان از ويژگى ضابط بودن راوى سخن نرفته، ولى مورد نظر بوده و «عدم ضبط» نقطه ضعف راوى به شمار رفته است. یعنی اگر احراز شود که راوى، ضابط نيست و قدرت دریافت حدیث و ادای درست آن را ندارد، اعتبار رواياتش کاهش مى‏يابد.

با توجه به نکات پيش‏گفته، معنا و ارزش روايات معتبر و مرسل نيز آشکار مى‏شود. بر این پایه، روايت معتبر، روايتى است که سند صحيح، حسن يا موثق داشته باشد و روایت نامعتبر، روایتی است که افتادگى یا ضعف سندی دارد یا مانند روایت مرسل، به سبب ناآگاهى ما از راوى محذوف، غیر معتبر شمرده می‌‌شود.

دیگر شرط‏های راوى

در کتاب‏هاى مصطلح الحديثِ متأخر، افزون بر آنچه گذشت، چهار شرط اسلام، عقل، بلوغ و ضبط نيز مطرح شده‏اند.۱ به نظر می‌‌رسد از این میان تنها شرط مهم، ضابط بودن راوى است. يعنى شنونده، حدیث را دقيق و کامل دريافت کند و دقيق و کامل انتقال دهد. چنین کسی باید داراى حافظه‏ای متعارف باشد تا تصورات خود را به ديگران منتقل نکند.امير مؤمنان علیه السّلام در تقسيم بندى چهارگانه راويان به‌‌این شرط اشاره کرده است.۲

نتيجه

معيار اصلى در پذيرش روايت و اعتبار سنجى آن، معيار عقلایی در زندگى اجتماعى است. این معیار مبتنى بر تحليل خبر و کنار هم نهادن قرائن اعتبارزا و اعتبارزداست. برآيند مجموع قرائن، گزارشى را معتبر و مقبول و گزارشی ديگر را نامقبول و نامعتبر مى‏سازد. در میان قرینه‏ها، وثاقت راويان سند، مهم است ولی انحصارى نيست.

1.. ر.ک: الکافیة فى علم الدرایة: ص ۳۴، ۴۶، ۵۴، ۷۶، ۷۸، ۸۶، ۹۲، و دانش رجال از دیدگاه اهل سنت: ص ۵۶ ـ ۶۱.

2.. رَجُلٌ سَمِعَ مِن رَسولِ اللّه‏ شَیئا لَم یَحمِلهُ عَلى وَجهِهِ، ووَهِمَ فیهِ، ولَم یَتَعَمَّد کَذِبا، فَهُوَ فی یَدِهِ، یَقولُ بِهِ ویَعمَلُ بِهِ ویَرویهِ، فَیَقولُ: أنَا سَمِعتُهُ مِن رَسولِ اللّٰه، فَلَو عَلِمَ المُسلِمونَ أنَّهُ وَهِمَ لَم یَقبَلوهُ (ر.ک: ص ۲۱۶ ح ۲۶۰).


گزیده شناخت نامه حدیث
116

رويکرد اخباريگرى حدود دو سده استمرار داشت تا اینکه در سده سيزدهم هجرى، مرحوم وحيد بهبهانى پس از براندازى اخباريگرى، شيوهاى جديدی برای اعتبار بخشى و اعتمادسازى به روايات ارائه داد کرد که رويکردى ميانه و گونه‏اى وثوق صدورى براساس داشته‏هاى زمانه بود. روشن است که بسيارى از قرائن همراه روایات در سده‏هاى اوليه، به دست او نرسیده و قابل بازيابى نبود. از اين رو، نياز به پى‏ريزى معيارهايى نو براى اعتبار سنجى روايات در رويکرد وثوق صدورى احساس مى‏شد که اين مهم را مرحوم وحيد بهبهانى به انجام رساند.۱

پس از وى، هر دو رويکرد وثوقِ سندى و وثوقِ صدورى، در کنار هم به حيات خود ادامه دادند. فقيهانى چون شيخ انصارى، محقق همدانى و آية اللّه‏ بروجردى رويکرد وثوق صدورى را با ويژگى‏هاى خاص خويش مطرح کردند همچنان که برخى عالمان، همانند آية اللّه‏ خويى و بسيارى از شاگردان ايشان، رويکرد سندمحور را در اعتماد به حديث پى گرفته و نگاشته‏هايى مانند "معجم رجال الحديث" پديد آوردند.

تقسيم‌بندى روايات در شیوه وثوق سندى

تقسيم چهارگانه حديث به صحيح، حسن، موثق و ضعيف، پيامد رويکرد سندمحور است که براساس وضعیت راویان و اتصال و انقطاع اسناد ايجاد شده است.

حديث صحيح، داراى سند متصل و بدون افتادگى يا جهالت راوى است. تمام راويان سند نیز ثقه و امامى می‌‌باشند.در حديث حسن نیز سند متصل است و همه راویان امامى مذهب اند، ولى يکى از حلقه های سند یا بیشتر حديث، داراى وثاقت صريح نيست، هر چند حُسنِ و نیکویی او به سبب مدح رجال‏شناسانيان احراز شده است.

حديث موثق مانند حديث صحيح، سند متصل و متشکل از راويان ثقه دارد، ولى دست‏کم يکى از افراد سند، دوازده امامى نيست. حديث ضعيف، نیز هر حديثى است که از سه دسته پيشين نباشد. يعنى سند ندارد یا سندش غير متصل، یا دربردارنده فردى ناشناخته

1.. الفوائد الرجالیة للبهبهانى: ص ۵۹ و ۶۰، الفوائد الحائریة: ص ۲۲۴ ـ ۲۳۳.

  • نام منبع :
    گزیده شناخت نامه حدیث
    سایر پدیدآورندگان :
    عبدالهادي مسعودي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1400/08/19
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1893
صفحه از 439
پرینت  ارسال به