(سَیقُولُ السُّفَهاءُ مِنَ النّاسِ ما وَلّاهُمْ عَنْ قِبْلَتِهِمُ الَّتى کانُوا عَلَیها قُلْ لِلّهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ یهْدى مَنْ یشاءُ إلى صِراطٍ مُسْتَقیمٍ.^۱

۰.به زودى، مردم کم‏خِرد خواهند گفت: چه چیزى مسلمان‏ها را از قبله‏اى که بر آن بودند [از بیت المقدّس، به سوى کعبه] روى‏گردان کرد؟ بگو: مشرق و مغرب، از آنِ خداست. هر که را بخواهد، به راه راست هدایت مى‏کند).

آن گاه در ادامه (وَكَذَٰلِكَ جَعَلْنَاكُمْ اُمَّةً وَسَطًا) آمده است. کلمه «کَذٰلِک» در تشبیه چیزى به چیز دیگر به کار مى‏رود و ظاهراً در این جا مقصود، آن است که همان طور که به زودى قبله را تغییر مى‏دهیم تا به سوى صراط مستقیم هدایت کنیم، همچنین شما را امّتى وسط قرار دادیم.

«وسط» به معناى چیزى است که میان دو طرف قرار گرفته باشد و نه جزو آن طرف باشد و نه جزو این طرف. امّت اسلامى نسبت به جوامعى که طرفدار مادیّت محض یا معنویت محض ‏اند، جامعه میانه شمرده مى‏شود؛^۲ بلکه به طور کلّى، پیروان راستین اسلام، کسانى هستند که در عقیده و اخلاق و عمل، نه تندرو هستند و نه کندرو، نه افراط مى‏کنند و نه تفریط؛ بلکه در همه زمینه‏ها بر صراط مستقیم حق و اعتدال حرکت مى‏نمایند. در روایتى از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در تفسیر آیه یاد شده آمده است:

۰.ٱلوَسَطُ العَدلُ.^۳

۰.وسط یعنى میانه [وبه دور از افراط و تفریط].^۴

چنین امّتى مى‏تواند جامعه معیار در جهان باشد و بدین سان، قرآن،

در روایتى آمده است که امام على علیه السلام در تبیین (اهْدِنا الصرَاط الْمُستَقیمَ) مى‏فرماید:

۰.فَأَمَّا الصِّراطُ المُستَقیمُ فِی الدُّنیا، فَهُوَ ما قَصُرَ عَنِ الغُلُوِّ، وَ ارتَفَعَ عَنِ التَّقصیرِ، وَ استَقامَ فَلَم یَعدِل إلىٰ شَیءٍ مِنَ الباطِلِ.^۱

۰.صراط مستقیم در دنیا، همان راهى است که از افراط و تفریط دور است، راه میانه است و به سوى اندک باطلی انحراف ندارد.

و در روایتى دیگر از ایشان آمده است:

۰.الیَمینُ وَ الشِّمالُ مَضَلَّةٌ، وَ الطَّریقُ الوُسطىٰ هِیَ الجادَّةُ، عَلَیها باقِی الکِتابِ وَ آثارُ النَّبوَّةِ، وَ مِنها مَنفَذُ السُّنَّةِ، وَ إلَیها مَصیرُ العاقِبَةِ.^۲

۰.راست و چپ، گم‏راهى است و راه وسط، همان راه اصلى است. کتاب ماندگار خدا و سنّت پیامبر صلی الله علیه و آله به آن راه‏نماست و رسیدن به سنّت و عاقبت نیکو از این راه میسّر است.

بر این پایه، جامعه‏اى که در زندگى، از برنامه‏اى معتدل و به دور از افراط و تفریط پیروى مى‏کند، از منظر قرآن کریم «امّت وسط» نام دارد:

۰.(وَكَذَٰلِكَ جَعَلْنَاكُمْ اُمَّةً وَسَطًا لِّتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى ٱلنَّاسِ وَ یَكُونَ ٱلرَّسُولُ عَلَیْكُمْ شَهِیدًا.^۳

۰.و همین گونه شما را امّتى میانه [میان افراط و تفریط] قرار دادیم تا گواه بر مردم باشید و این پیامبر هم بر شما گواه باشد).

در این آیه هدایت جامعه اسلامى به اعتدال و دورى از افراط و تفریط، به هدایت آنها در موضوع تغییر قبله از بیت المقدّس به کعبه تشبیه شده و هر دو مورد، مصداق هدایت الهى به صراط مستقیم شمرده شده‏اند. در آیه قبل از این آیه، در پاسخ اعتراض کسانى که مى‏گویند: «چرا قبله مسلمانان از بیت المقدّس به کعبه تغییر یافته؟» آمده است: