از این رو، کسی را می‏توان از نظر اعتقادی موحّد شمرد که به سه چیز، معتقد باشد: اوّلاً ذات خدا یکی است. ثانیاً صفاتش عین ذات اوست و ثالثاً همه پدیده‏های جهان هرچند با واسطه، مستند به او هستند و خدای متعال، پدید آورنده همه چیز است.

مشرک اعتقادی نیز سه گونه است: مشرک در ذات خدا (کسی که برای خداوند، شریک قائل است)، مشرک در صفات خدا (کسی که صفات او را زائد بر ذات می‏داند) و مشرک در افعال (کسی که بخشی از پدیده‏های جهان را به غیر خدا مستند می‏کند).

گفتنی است که گروهی از مشرکان معاصر پیامبر خدا صلی الله علیه و آله، مشرک افعالی بودند. آنها خالقیت، مالکیت، حاکمیت و ربوبیّت خدای یگانه را قبول داشتند. از این رو، قرآن تصریح می‏فرماید که آنها آفریدگار زمین و آسمان‏ها را «اللّٰه‏» می‏دانستند:

۰.(وَ لَئِن سَأَلْتَهُم مَّنْ خَلَقَ السَّمَوَاتِ وَ الأَرْضَ وَ سَخَّرَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ لَیَقُولُنَّ اللهُ فَأَنَّى یُؤْفَكُونَ.^۱

۰.اگر از ایشان بپرسی: «چه کسی آسمان‏ها و زمین را آفریده و خورشید و ماه را [چنین] رام کرده است؟»، حتماً خواهند گفت: اللّٰه. پس چگونه [از حق] باز گردانیده می‏شوند؟).

همچنین آنان معتقد بودند که آفریدگار انسان، اللّٰه است:

۰.(وَ لَئِن سَأَلْتَهُم مَّنْ خَلَقَهُمْ لَیَقُولُنَّ اللهُ.^۲

۰.اگر از آنان بپرسی: «چه کسی آنان را خلق کرده است؟»، مسلّماً خواهند گفت: اللّٰه).

همچنین آنان اعتقاد داشتند که فرو فرستنده باران، «اللّٰه‏» است:

(وَ أَنَّهُ هُوَ أَضْحَكَ وَ أَبْكَى * وَ أَنَّهُ هُوَ أَمَاتَ وَ أَحْیَا * وَ أَنَّهُ خَلَقَ الزَّوْجَیْنِ الذَّكَرَ وَ الْاُنثَى * مِن نُّطْفَةٍ إِذَا تُمْنَى * وَ أَنَّ عَلَیْهِ النَّشْأَةَ الْاُخْرَى * وَ أَنَّهُ هُوَ أَغْنَى وَ أَقْنَى.^۱

۰.و اوست که می‏خنداند و می‏گریاند * و هموست که می‏میراند و زنده می‏گرداند * و هموست که دو نوع می‏آفریند: نر و ماده * از نطفه‏ای، چون فرو ریخته می‏شود * و هم پدید آوردنِ [عالَمِ] دیگر بر [عهده] اوست * و هموست که [شما را] بی‏نیاز کرد و سرمایه بخشید).

بر پایه توحید اَفعالی، موحّد، نه‏تنها آفرینش، هدایت، زندگی و مرگ خود را از خدا می‏داند، بلکه غذا دهنده و سیراب کننده و درمانگر بیماری‏اش را خداوند متعال می‏شمرد، چنان که بزرگ پرچمدار توحید، ابراهیم علیه السلام، خطاب به مشرکان دوران خود، در توصیف پروردگار جهانیان، می‏فرمود:

۰.(الَّذِى خَلَقَنِى فَهُوَ یَهْدِینِ * وَ الَّذِى هُوَ یُطْعِمُنِى وَیَسْقِینِ * وَ إِذَا مَرِضْتُ فَهُوَ یَشْفِینِ * وَ الَّذِى یُمِیتُنِى ثُمَّ یُحْیِینِ.^۲

۰.آن کس که مرا آفریده است، همو راه‏نمایی‏ام می‏کند * و آن کس که به من خوراک می‏دهد و سیرابم می‏گرداند * و چون بیمار می‏شوم، مرا درمان می‏کند * و آن کس که مرا می‏میراند، سپس زنده‏ام می‏گرداند).

و به تعبیر حافظ شیرازی:

بر درِ شاهم، گدایی، نکته‏ای در کار کرد

گفت: بر هر خوان که بنشستم، خدا رزّاق بود.^۳

بنا بر این، توحید افعالی، بالاترین مرتبه و مرحله توحید اعتقادی است و تا انسان به این مرتبه از توحید نرسد، موحّد به معنای حقیقی و کامل نخواهد بود.