گفتار ششم

كارآمدى احاديث ضعيف السند

به دلیل تمرکز بیشتر رجال‏شناسان بر راویان احادیث فقهى، راویان موجود در اسناد بسیارى از روایات تفسیرى، ناشناخته مانده‏اند. از این رو، اسناد بسیارى از احادیث تفسیرى، ضعیف به شمار می‌آیند. دسته بزرگى از روایات موجود در کتاب‌های تفسیر روایى شیعه، مانند تفسیر المنسوب إلى الإمام العسکرى علیه السلام، تفسیر العیّاشى و بخشى از تفسیر القمى نیز طریق یا سند معتبر ندارند.

این واقعیّت تلخ، بررسی نقش روایات تفسیری ضعیف‌ السند و میزان کارآمدی آنها را در تفسیر قرآن ضروری می‌سازد. اثبات کارآمدى این دسته از روایات، ثمربخش‏تر از اثبات حجّیت روایات تفسیرى معتبر السند است؛ زیرا روایات راویان ثقه در مقایسه با روایات ضعیف السند، کم‌شمارترند. براى بررسى بیشتر این مسئله، به تعریف حدیث ضعیف و خاستگاه آن مى‏پردازیم.

تاريخچه و چيستى حديث ضعيف

در نیمه نخست حیات اسلام، یعنى تا قرن هفتم هجرى، روایات از نظر پیشینیان، به دو دسته معتبر و نامعتبر، تقسیم مى‏شدند. روایاتى که در کتاب‏هاى شناخته شده و با سندهایى مقبول بودند و قرینه‏هایى بر صدور آنها و مضمون درستشان گواهى مى‏داد، صحیح یا موثّق یا معتبر، و غیر آنها، ضعیف و نامعتبر