میان مفسران صدر اول رایج و متداول بوده است؛ چنان که استناد به عبارت‌های گسسته از پیوندهای متنی و فرامتنی در کلام اهل بیت علیهم السلام بیان‌گر وجود چنین بستر مشترکی میان امام و مخاطبان و پذیرش آن از هر دو سوست.

انواع الغای سیاق

بررسی روایات این زمینه بیان‌گر دو گونه الغای سیاق است: ۱. الغای سیاق با نفی خصوصیت؛ ۲. الغای سیاق با تمسک به مدلول استعمالی.

۱. الغای سیاق با نفی خصوصیت

در روایات بسیاری دیده می‏شود که معصومان علیهم السلام با نظر به معنای کلی و گسسته از مکان، زمان و اشخاص مذکور در آیات یا عبارت‌های قرآنی، به توسعه مصادیق آیات می‏پردازند؛ یعنی مصداقِ مبتنی بر سیاق، الغای خصوصیت می‏شود. به دیگر بیان، بخشی از معنای سیاقی که در هدف کلی آیه دخالتی ندارد، الغا می‏گردد.^۱

به بیان سوم، امامان: لب مفهومی و پیام عام آیه را با عبور از ملابسات آیه اخذ می‏کنند و سپس مصادیق جدیدی از مفهوم عام آیه را به عنوان تفسیر آیه عرضه می‏نمایند.

نمونه‏ها

۱. خداوند در آیه دوم و سوم سوره طلاق می‏فرماید:

(فَإِذا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِکوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ فارِقُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَ أَشْهِدُوا ذَوَی عَدْلٍ مِنْکمْ وَ أَقیمُوا الشَّهادَةَ لِلَّهِ ذلِکمْ یوعَظُ بِهِ مَنْ کانَ یؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیوْمِ الْآخِرِ وَ مَنْ یتَّقِ اللَّهَ یجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً * وَ یرْزُقْهُ مِنْ حَیثُ لَا یحْتَسِبُ...).

پس، چون به سرآمد عدّه خویش رسیدند یا به شایستگى نگاهشان دارید یا به شایستگى از آنان جدا شوید و دو تن دادگر از [میان] خود

جدی ملاک مفاهمه و احتجاج قرار گیرد. حال اگر متکلمی بگوید مدلول استعمالی جملات من، تا زمانی که با دیگر مدلول‏های جدی من مخالف نباشد، نیز در شمار مدلول‏های جدی کلام من است، می‏توان مدلول‏های استعمالی سخنان وی را نیز به وی استناد داد؛ در حالی که در عرف عقلا اگر چنین قرینه عامی موجود نباشد، نمی‏توان مفاد استعمالی سخنان متکلم را به او نسبت داد.

خداوند مفسرانی را برای فهم سخنان خود در قرآن منصوب کرده و فرموده است:

(وَ أَنزَلْنَا إِلَيْكَ ٱلذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ).^۱

و این قرآن را به سوی تو فرود آوردیم، تا برای مردم آنچه را به سوی ایشان نازل شده است توضیح دهی، و امید که آنان بیندیشند.

از آن‌جایی که امامان: نیز همان منصب تفسیری پیامبر صلی الله علیه و آله را دارند،^۲ لذا آنچه ایشان درباره چگونگی فهم قرآن بگویند، قرینه فهم کلام متکلم از سوی متکلم تلقی می‏شود.

اهل بیت علیهم السلام تا جایی که تتبع شد، به شکل مستقیم نگفته‏اند که مدلول‏های استعمالی قرآن، در حکم مدلول جدی هستند؛ اما پیش‏فرض آنان هنگام تفسیر آیات و نیز هنگام یادکرد آیات قرآن برای مخاطبان خود این گونه بوده است که مفاد استعمالی آیات را مراد جدی تلقی می‏نمودند. لذا از سیره آنان در الغای سیاق درمی‏یابیم که چنین قرینه عامی وجود دارد و چون امامان: در کسوت تعلیم و ارشاد به فراوانی الغای سیاق می‏نمودند، روشن می‏شود این قرینه عام، به آنان اختصاص ندارد؛^۳ به ویژه که از برخی روایات تفسیری برمی‏آید که چنین مبنایی