63
تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش

به ویژه در مباحث معرفتی سبب نقض خاتمیت دین اسلام می‏گردد؛ مگر این که خداوند در صورت واگذاری بخشی از این رسالت بر دوش سنت، آن مصالحی را که در اثر انتقال ناقص سنت از دست بشر می‏رود، جبران کند که این فرض درباره جزئیات امور تکلیفی جا دارد، اما در امور معرفتی ـ که نقش زیربنایی دارند ـ تکیه بر طریقی که در معرض گزند است، با خاتمیت دین اسلام سازگار نیست.

راه عقلی، اعم از این که جزو مستقلات عقلی باشد یا جزو غیر مستقلات عقلی، با تمامی تقریرهای که برای آن بیان شده،۱ بیش از نتیجه فوق را افاده نمی‏دهد.

۲. از دریچه نقل

چند آیه در قرآن مجید وجود دارد که درباره قلمرو موضوعی قرآن کریم سخن گفته‏اند. مهم‌ترین این آیات را بررسی می‏کنیم.

۱. آیه تبیان

(وَ یوْمَ نَبْعَثُ فیِ کلُ‏ أُمَّةٍ شَهِیدًا عَلَیهِم مِّنْ أَنفُسِهِمْ وَ جِئْنَا بِک شهَیدًا عَلیَ‏ هَؤُلَاءِ وَ نَزَّلْنَا عَلَیک الْکتَابَ تِبْیانًا لِّکل‏ شیَ‏ءٍ وَ هُدًی وَ رَحْمَةً وَ بُشْرَی‏ لِلْمُسْلِمِین).۲

و [به یاد آور] روزی را که در هر امتی گواهی از خودشان برایشان برانگیزیم، و تو را [هم‏] بر این [امت‏] گواه آوریم، و این کتاب را که روشن‌گر هر چیزی است و برای مسلمانان رهنمود، رحمت و بشارت‌گری است، تنها بر تو نازل کردیم.

درباره نقش اعرابی «تبیانا» دو احتمال مطرح است: اول، این که حال برای «الکتاب» باشد یا «مفعول له» برای «نزلنا». صاحب مجمع البیان آن را «مفعول له» می‏داند۳ و از ظاهر کلام علامه برمی‌آید که ایشان «تبیانا» را حال جامد می

1.. ر.ک: جامعیت قرآن کریم، ص۸۷ ـ ۱۳۷.

2.. سوره نحل، آیه ۸۹.

3.. مجمع البیان، ج۶، ص۵۸۶.


تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش
62

دورنمایی برای توصیف اجمالی قرآن در اختیار خواهد نهاد.

روش دوم، بررسی نظری قلمرو موضوعی در قرآن کریم است. برای این کار می‏توان به یافته‏های عقلی و نقلی مراجعه نمود و از دو دریچه عقلی و نقلی به موضوع نگریست:

۱. از دریچه عقل

از آن‌جایی که قرآن کریم آخرین کتاب آسمانی برای بشریت است که باید تا پایان دنیا جواب‏گوی نیازهای انسان در عرصه هدایت و سعادت دنیوی و اخروی و شناخت مبدا و معاد باشد، ضروری است قرآن آنچه را که زمینه‏ساز هدایت و سعادت آدمی است، اعم از وظایف فردی و اجتماعی، شناخت مبدا و معاد و... به شکلی که در دسترس همگان باشد، بیان کند، و گر نه نمی‏توان قرآن را پایان‏بخش کتب آسمانی دانست.

به دیگر بیان، موضوع قرآن کریم «انسان» است۱ و هدف از آن هدایت انسان.۲ هدایت انسان به سعادت واقعی بدون تبیین «برنامه زندگی» او ممکن نیست. این برنامه باید دست‏کم حاوی اصول جامع و مبانی کلی مناسبات، تعاملات و ارتباطات انسان باشد و چون انسان در زندگی خود دارای چهار دسته ارتباط است (ارتباط با خالق، ارتباط با دیگر انسان‏ها، ارتباط با خود و ارتباط با طبیعت) باید دست‏کم اصول و مبانی این تعاملات از طریق وحی به آدمی برسد.

گفتنی است که تقسیم این رسالت میان قرآن و سنت نیز روا نیست و قرآن باید به تنهایی این رسالت را بر دوش کشد؛ چرا که سنت بر خلاف قرآن به شکل کامل و دست‏نخورده منتقل نشده است و واگذاری بخشی از این رسالت بر دوش سنت

1.. (لَقَدْ أَنْزَلْنا إِلَیکمْ کتاباً فیهِ ذِکرُکمْ أَ فَلا تَعْقِلُونَ؛ بى‏گمان کتابى براى شما فرستاده‏ایم که یادکرد شما در آن است، آیا خرد نمى‏ورزید؟) (سوره انبیا، آیه ۱۰).

2.. ر.ک: سوره مائده، آیه ۱۵ ـ ۱۶؛ سوره ابراهیم، آیه ۱؛ سوره حدید، آیه ۹؛ سوره طلاق، آیه ۱۱.

  • نام منبع :
    تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 7727
صفحه از 220
پرینت  ارسال به