خدشه‏دار می گردد و هدف اصلی قرآن آسیب می‏بیند.^۱

پاسخ

این اشکال نیز همانند اشکال سوم ناشی از تصور ناصحیح از تفسیر موضوعی است. تفسیر موضوعی در طولِ تفسیر ترتیبی و مبتنی بر آن است؛ یعنی در تفسیر موضوعی آیات از جایگاه اصلی خود جدا دیده نمی‏شوند، بلکه پژوهش‌گر آیات را در خانه اصلی خود مبنای کار خود قرار می‏دهد؛ ضمن این که در تفسیر موضوعی قرار نیست سوره یا قرآن جدیدی ارائه شود، بلکه قرار است بعدی از ابعاد قرآن استنباط و ارائه گردد. از این رو، جنبه هدایتی و ارشادی قرآن محفوظ خواهد ماند.

۶. نابودی سیاق آیات در تفسیر موضوعی

خرده دیگری که به تفسیر موضوعی گرفته می‏شود، نابودی سیاق آیاتی است که از دل سوره‏ها جدا می‏شوند و در کنار آیات هم‏موضوع خود قرار می‏گیرند. این کار در تفسیر موضوعی سبب از میان رفتن سیاق آیات ـ که نقش تعین کننده در معنای آیات دارند ـ می‏گردد و سبب فهم ناقص و نادرست از آیات می‏شود.

پاسخ

این اشکال نیز درست مانند اشکال قبلی است و پاسخ نیز همان است.

۷. کنار رفتن ثقل اصغر در تبیین و عرضه مفاهیم دینی با تفسیر موضوعی

یکی از اشکالات مهم به اصل تفسیر موضوعی این است که تفسیر موضوعی نتیجه کارآمدی در اختیار جامعه اسلامی قرار نمی‏دهد؛ چرا که چه بسا برخی جوانب موضوع در روایات، تقیید، تخصیص یا توسعه یافته باشد. لذا عرضه دیدگاه صرفِ قرآنی، قابل عمل و ترویج نیست؛ چنان که قابلیت استناد به دین نیز ندارد.

به دیگر بیان، تفسیر موضوعی عملاً میان ثقلین جدایی می‏اندازد و این مورد تأیید شیعه نیست. بنا بر این، برای تبیین مفاهیم دینی و عرضه آن جهت کاربست

پاسخ

اولاً این ادعا ـ که تفسیر موضوعی در میان روایات مطرح نشده است ـ چنان که در بخش پیشینه گذشت، ادعایی مردود است و در برخی روایات شاهد ریشه‏های مطالعات موضوعی در قرآن هستیم؛ چنان که در میان مفسران مسلمان نیز نوعی توجه موضوعی به آیات قرآن در قالب وجوه و نظایر و آیات الاحکام مشاهد می‏شود. البته طبیعی است که این شاخه از مطالعات قرآنی، همچون بسیاری از عرصه‏های تفسیر، اندک اندک مسیر تکامل را گذرانده است و توسعه و شکوفایی آن متوقف بر پیدایش اقتضائاتش در سده‏های اخیر بوده است.

ثانیاً هر آنچه توسط معصومان علیهم السلام یا مفسران گذشته مطرح نشده است، لزوماً نشان نمی‏دهد که تالی فاسد داشته که مورد توجه واقع نشده است، بلکه ممکن است عوامل دیگری در میان باشد؛ همچون عدم نیاز جامعه، نبود بلوغ علمی لازم، عدم درک اهمیت آن در میان دانشوران و… اساساً پیشرفت علوم متوقف بر طرح مباحث جدید است و گر نه باید باب توسعه و ترقی علوم را بسته دانست.

ثالثاً اگر استدال بی‏سابقه بودن را بپذیریم، باید تفسیر تنزیلی، تفسیر علمی، تاریخ‏گذاری قرآن، زبان قرآن و بسیاری از مطالعات جدید تفسیری را نیز ممنوع و غیر صحیح دانست؛ چرا که آن‌ها نیز در میان روایات و تفاسیر مسلمانان سابقه ندارند.

۵. منافات تفسیر موضوعی با هدف قرآن

یکی از برجسته‏ترین دلایل مخالفان تفسیر موضوعی این است که قرآن کتاب هدایت است و برخلاف کتاب‏های علمی، فصل فصل و دسته‏بندی شده نیست، بلکه در هر صفحه از قرآن شاهد طرح موضوعات مختلف، همچون قصص، موعظه، احکام، مباحث اعتقادی، هشدار، بشارت و… هستیم. حکمت این تنوع در هر بخش و سوره، متناسب با هدف هدایتی و ارشادی قرآن است. بنا بر این، در تفسیر موضوعی با جداکردن آیات یک موضوع خاص، ویژگی هدایتی قرآن