۲. مذمت تفسیر موضوعی در روایات

در روایات مشهور «ضرب القرآن» ـ که در منابع فریقین آمده است ـ از برهم زدن ترتیب آیات به شدت نهی شده است؛^۱ از جمله در یکی از این روایات آمده است:

۰.عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ سُلَیمَانَ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ۷ قَالَ: قَالَ أَبِی۷: «مَا ضَرَبَ‏ رَجُلٌ‏ الْقُرْآنَ‏ بَعْضَهُ بِبَعْضٍ إِلَّا کفَرَ»؛^۲

قاسم بن سلیمان از امام صادق علیه السلام روایت می کند که فرمود: پدرم فرمود: «هر کس بخشی از قرآن را به بخشی دیگر بزند، کافر می گردد».

بنا بر این روایت، بخش بخش کردن آیات قرآن و ایجاد تضارب میان آن‌ها مذمت شده است؛ لذا تفسیر موضوعی مذمت می گردد.

پاسخ

پاسخ این شبهه در گرو تبیین صحیح این روایت است. برای فهم این روایات چند مورد از متون آن‌ها را بررسی می کنیم:

۱. عن عمرو بن شعیب، عن أبیه، عن جده قال: سَمِعَ النبی۹ قوماً یتَدارؤون. فقال: هَلَک مَن کان قبلَکم بهذا، ضَربوا کتابَ اللّٰه بعضَه بِبعضٍ وإنما نَزَلَ کتابُ اللهِ یصدِّقُ بعضُه بعضاً، فلا تُکذِّبوا بعضَه بِبعضٍ، ما عَلمتُم منه فَقُولوا و ما جهلتم فَکِلُوه إلی عالِمِه.^۳

۲. عن أبی أمامةَ: أنَّ رسولَ اللّٰه صلی الله علیه و آله، خَرج علی الناس و هم یتنازَعون فی القرآن، فغَضِبَ غَضباً شدیداً، حتَّی کأنَّما صُبَّ علی وجهه الخَلُّ، ثم قال۹: لا تَضربوا کتابَ اللّٰه بعضَه ببعضٍ، فإنه ما ضَلَّ قومٌ قَطُّ إلا أوتوا الجدل، ثم تلا: (مَا ضَرَبُوهُ لَكَ إِلَّا جَدَلاً بَلْ هُمْ قَوْمٌ خَصِمُونَ).^۴

موضوعی و رونق مطالعات موضوعی در قرآن از سوی برخی شبهاتی در عدم جواز تفسیر موضوعی مطرح شد. اشکالات به مشروعیت و جواز تفسیر موضوعی و پاسخ آن‌ها عبارت‌اند از:

۱. مذمت تفسیر موضوعی در آیات

خداوند در قرآن کریم بخش بخش کردن آیات را مذمت نموده است و فرموده است:

(کمَا أَنزَلْنَا عَلیَ الْمُقْتَسِمِینَ * الَّذِینَ جَعَلُواْ الْقُرْءَانَ عِضِینَ)؛^۱

همان گونه که [عذاب را] بر تقسیم‏کنندگان نازل کردیم؛ همانان که قرآن را جزء جزء کردند.

خداوند در این آیه شریفه کسانی که آیات قرآن را دسته دسته و تقسیم می‌کنند و قرآن را بخش بخش می‌سازند، نکوهش کرده است. در تفسیر موضوعی نیز آیات مربوط به هر موضوع کنار همدیگر قرار می‌گیرند و سبب بخش‌بخش شدن قرآن می‌گردد.^۲

پاسخ

برای پاسخ به این شبهه باید مراد واقعی آیه را تبیین کرد. آن گونه که روایات تفسیری و مفسران فریقین گفته‌اند، مراد از جزء جزء کردن قرآن توسط «مقتسمین» این است که برخی اهل کتاب نگاه یک‌پارچه به آیات نداشتند، بلکه آیاتی که به نفع آنان بود را قبول می کردند و آیاتی که به ضرر آنان بود را نمی‌پذیرفتند.^۳ یا این که مراد مشرکان قریش است که بخشی از قرآن را سحر، قسمتی را اسطوره، قسمتی را شعر و قسمتی را برساخته پیامبر صلی الله علیه و آله می‏دانستند.^۴

بنا بر این، آیات مذکور با تفسیر موضوعی هیچ ارتباطی نخواهند داشت.