45
تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش

تسامح، از مجموع آن‌ها به عنوان ریشه‌های اندیشه «تفسیر موضوعی درون‌قرآنی» یاد نمود و آن‌ها را خشت‌های اولیه این تفکر دانست.

ب ـ پیدایش (سده چهاردهم ه‍ .ق)

در سده چهاردهم قمری با پیشرفتی که در تمامی عرصه‌های علوم و از جمله قرآن‌پژوهی حاصل شد و انواع گرایش‌ها تفسیری و مطالعات قرآنی را در پی داشت، تفسیر موضوعی درون‌قرآنی نیز به عنوان یکی از عرصه‌های نوین قرآن پژوهی مورد توجه دانشمندان و مفسران قرار گرفت و به شکل مستقل و گاه در دل تفاسیر ترتیبی موضوعاتی برگرفته از خود قرآن مورد کاوش و تحقیق قرار گرفت؛ به عنوان نمونه، می‌توان از کتاب القرآن و القتال و کتاب القرآن و المرأة اثر شیخ محمد شلتوت (م۱۳۸۳ق) نام برد.

ج ـ توسعه و شکوفایی (سده پانزدهم ه‍ .ق)

در آغاز سده پانزدهم قمری شاهد ظهور مباحث نظری تفسیر موضوعی قرآن همزمان با ادامه راه تطبیق، توسط افرادی همچون سید احمد الکومی،۱ عبدالحی الفرماوی،۲ عبدالستار سعید،۳ مصطفی مسلم۴ و... هستیم.

همچنین در پی تحولات فکری، اجتماعی و فرهنگی در قرن بیستم میلادی، تهاجمات فرهنگی غرب، القای شبهاتی درباره تعارض علم و قرآن، تلاش دانشمندان مسلمان برای اصلاح و تقویت جوامع اسلامی سبب نگاه پاسخ‌طلبانه و نظریه‌پردازانه به قرآن شد و راه را برای ابداع تفسیر موضوعی برون‌قرآنی هموار نمود. این گونه تفسیر موضوعی با مباحث نظری شهید سید محمد باقر صدر

1.. التفسیر الموضوعی للقرآن الکریم (چاپ ۱۴۰۲ق).

2.. البدایة فی التفسیر الموضوعی (چاپ ۱۴۰۴ق).

3.. المدخل إلی التفسیر الموضوعی (چاپ ۱۴۰۶ق).

4.. مباحث فی التفسیر الموضوعی.


تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش
44

مسأله‏ای که انتظار می‏رود دین پاسخ‏گوی آن باشد، حتی اگر مورد اختلاف نیز نباشد، جمع کتاب و سنت است.

از این رو، تفسیر موضوعی روایی یکی از مصادیق امتثال مفهوم عام این آیه نورانی است؛ چرا که در تمر هم به قرآن مراجعه می‌شود و هم به سنت و با محوریت قرآن پاسخ مسأله کشف می‌گردد. بنا بر این، چه بسا بتوان این آیه را ریشه قرآنی «تمر» دانست.

بخش سوم. پیشینه تفسیر موضوعی

بررسی پیشینه تفسیر موضوعی (به معنای استنباط دیدگاه قرآن درباره موضوعی معین) نشان می‌دهد که تفسیر موضوعی از آغاز مسیر خود سه مرحله را پشت سر گذاشته است.

الف ـ ریشه‌های نخستین

در برخی از روایات وجوه، همچون روایت امام صادق علیه السلام درباره وجوه کفر،۱ می‌توان ریشه‌هایی از بررسی ابعاد یک موضوع در قرآن را مشاهده نمود؛ چنان که کتاب‌های وجوه و نظائر از سده‌های اولیه۲ نیز به نوعی بررسی ابعاد یک موضوع (همچون هدایت، شرک، مرض، امت و...) در قرآن تلقی می‌شوند. البته در این روایات یا کتب هدف اصلی، ارائه کاربردها و معانی واژگان است، نه کشف دیدگاه قرآن درباره آن موضوع.

همچنین در این مرحله می‌توان به کتب آیات الاحکام نیز اشاره کرد که نوعی نگاه موضوعی به آیات قرآن داشتند و موضوعِ «احکام شرعی در قرآن» را دنبال می‌کردند. البته این گونه پژوهش‌های قرآن نیز مسیر تفسیر موضوعی را، همچون روایات و کتب وجوه، تا پایان نپیموده‌اند، بلکه در حد مقدمات یا حداکثر تا میانه راه را طی کرده‌اند و بیان‌گر دیدگاه قرآنی نیستند. با این همه می‌توان از روی

1.. الکافی، ج‏۲، ص۳۸۹.

2.. همچون الوجوه و النظائر مقاتل بن سلیمان (م۱۵۰ق).

  • نام منبع :
    تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 7748
صفحه از 220
پرینت  ارسال به