می‌دانیم، از حداکثر ظرفیت روایات، با فرایندی خاص، برای شناخت «دیدگاه قرآن» استفاده می‌کنیم.^۱ به بیانی دیگر، در تمر روایات را در طول قرآن به کار می‏گیریم؛ در حالی که در «پژوهش در کتاب و سنت» قرآن و حدیث در عرض یکدیگر قرار دارند و عموماً نیز سهم قرآن در پژوهش موضوعاتی که آیات روشن و صریح ندارد، داده نمی‌شود.

بنا بر این توضیح، در این گونه تفسیر موضوعی ما در صدد تبیین «دیدگاه قرآن» هستیم که راهنمایی حداکثری روایات، امکان تحصیل دیدگاه واقعی و کامل قرآن را بیشتر فراهم می‌کند. لذا در عین استفاده از روایات، قرآنیت پژوهش حفظ خواهد شد.

بخش دوم. اهمیت و ضرورت

همگام با سرعت گرفتن قطار پیشرفت دانش‏های تجربی و عقلی در شناخت عالم محسوس و معقول در چند سده اخیر و انفجار مبهوت کننده اطلاعات، افکار دانشمندان اسلامی متوجه ضعف امت اسلامی در شناخت قرآن شده و کتاب تنزیل را در مقایسه با کتاب تکوین بسیار مظلوم و مهجور یافتند؛ در حالی که هر دو اثر یک هنرمند است و همان که شگفتی‌های دنیای مادی را رقم زده همو خالق قرآن است. اگر شگفتی‌های کتاب تکوین مبهوت کننده است، شگفتی‌های کتاب تنزیل باید شگفت‌انگیزتر باشد؛ چرا که فرمود:

(قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَ الْجِنُّ عَلی‏ أَنْ یأْتُوا بِمِثْلِ هذَا الْقُرْآنِ لا یأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَ لَوْ کانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهیراً).^۲

بگو: اگر آدمیان و پریان فراهم آیند تا مانند این قرآن آورند هر چند یکدیگر را پشتیبانى کنند همانند آن نمى‏توانند آورد.

است؛ چرا که تفسیر موضوعی گاه به منظور کشف نظریه قرآنی صورت نمی‌گیرد، بلکه در صدد ارائه تصویری صحیح از یک موضوع در قرآن کریم است. به دیگر بیان، تفاسیر موضوعی گاه نظریه‌پردازانه هستند و گاه توصیفی. از این رو، واژه «دیدگاه» می‏تواند بیان‌گر هر دو قسم باشد.

۲. قید «در پرتو» نشان می‏دهد که روایات در این شیوه، روشن‌گر و راهنمای مفاد قرآن هستند؛ نه منبعی در عرض آیات قرآن تا با «تحقیق موضوع در کتاب و سنت» تداخل کند.

۳. مراد از «روایات تفسیری»، معنای اعم آن نیست، بلکه معنای اخص مراد است؛ یعنی روایاتی که آشکارا ناظر بر تفسیر آیات هستند.

۴. اکتفا نکردن به «در پرتو روایات» و تشریح دو دسته روایات مورد استفاده، برای آن است که در بیشتر تفاسیر موضوعی از روایات تفسیری استفاده می‏گردد. لذا تعریف مانع اغیار نخواهد بود؛ حال آن که در تمر، علاوه بر روایات تفسیری از کلیه روایات مربوط به موضوع نیز، با سازوکاری خاص (پژوهش معکوس روایات)، استفاده می‏گردد.

تفاوت تمر با تحقیق در کتاب و سنت

ممکن است تصور شود که این گونه تفسیر موضوعی، همان «تحقیق در کتاب و سنت» است، چرا که در واقع چیزی فراتر از پژوهش موضوع در آیات و روایات نیست، در حالی که میان آن دو به لحاظِ عنصر محوری و فرایند‌پژوهشی تفاوت است.

در تفسیر موضوعی روایی، اصالت و محوریت با قرآن است و در صدد شناخت دیدگاه قرآن هستیم؛ اما چون معصومان علیهم السلام را برترین مفسران قرآن می‌شناسیم و بیشتر روایات آنان را نیز به نوعی نشأت گرفته از وحی و قرآن