گونه‌های تفسیر گزینشی

تفسیر گزینشی با توجه به غرض تفسیر به دو گونه اصلی: هم‌موضوع (آیه‌محور) و موضوعی (موضوع‌محور) تقسیم می‌شود.^۱ مراد از تفاسیر گزینشی هم‌موضوع، تفاسیری همچون آیات الاحکام، آیات العترة،^۲ آیات العقاید^۳ و... است که گرچه تمام آیات تفسیر شده دارای موضوعی واحد هستند، اما غرض مفسر منحصر در ارائه تفسیر آیه آیه مجموعه به شکل کامل است؛ درست نظیر تفسیر ترتیبیِ آن‌ها در دل سوره‌هایشان. به دیگر بیان، هدف آن، کشف مراد آیات منتخب است، نه بیان نظریه قرآنی؛ اما در تفسیر موضوعی، غرضِ مفسرْ تبیین و کشف دیدگاه جامع

ترتیبی (موضعی) و تنزیلی هستیم.

تفسیر تنزیلی تنها یک گونه دارد و آن، تفسیر تنزیلی جامع (یا اجتهادی) است؛^۱ اما تفسیر ترتیبی، بر اساس این که اصلی‌ترین منبع تفسیر در آن چیست، به سه گونه جزئی‌تر تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از: ۱. تفسیر جامع (یا اجتهادی) که مهم‌ترین منبع تفسیری در آن مجموع نقل و عقل است؛ ۲. تفسیر روایی که مهم‌ترین منبع تفسیری در آن روایات (نقل) است؛ ۳. تفسیر اشاری (یا عرفانی یا باطنی) که مهم‌ترین منبع تفسیری شهود است.^۲

تفسیر ترتیبی جامع، بر اساس گرایش‌های مختلف، به گونه‌های: ادبی،^۳ کلامی،^۴ فلسفی، علمی (هستی‌شناسانه)،^۵ تربیتی، اجتماعی،^۶ سیاسی، فقهی، تطبیقی، عقلی و... تقسیم می‌گردد.

همچنین تفسیر ترتیبی روایی، بر اساس گرایش مفسر، به تطبیقی^۷ و غیر تطبیقی تقسیم می‌گردد. البته ابتکار مجموعه علمی فرهنگی دارالحدیث در استفاده از تمامی منابع تفسیری، در ضمنِ تفسیر روایی، اقتضا می‌کند تفسیر ترتیبی روایی قبل این تقسیم، بر اساس دامنه منابع تفسیری، به جامع و خاص تقسیم گردد^۸ و سپس گونه خاص، به تطبیقی و غیر تطبیقی تقسیم شود.