203
تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش

وجود و پیدایش این ذهنیت‏ها شد، ولی می‏توان هنگام تحلیل و پردازش، تمام توجه خود را بر سخن قرآن متمرکز نمود و تلاش نمود ذهنیت پیشین، فهم ما را به سمت خود نکشاند، بلکه واقعاً در صدد فهم آیات باشیم. بنا بر این، کلید حل مشکل ذهنیت‏های پیشین، التزام تام به مفاد آیات است.

گفتنی است رهایی از این ذهنیت‏ها و پیش‏داوری مبتنی بر آن‌ها، شرط کشف صحیح دیدگاه و نظریه قرآنی است.

۲. کلان‌نگری و عبور از نگاه جزئی به آیات

با انجام دقیق گام‏های قبلی تا حد زیادی داده‏های قرآنی مرتبط با موضوع کشف می‏شوند؛ اما با این همه، ممکن است در آن‌ها به جایگاه هر مفهوم در شبکه ارتباطات اجزای موضوع در آیات قرآن کمتر عنایت شده باشد. یا ممکن است قواعد و مبانی موضوع ـ که بدون اشاره در آیات جاری است ـ کمتر دیده شده باشند.

بنا بر این، پژوهش‌گر باید سعی کند با استقرای کامل مفاهیم هر یک از ابعاد یا مفاهیم موضوع با نگاهی کلان، جایگاه اجزای موضوع و قواعد و اصول حاکم بر موضوع را شناسایی نماید.

۳. بیان مصادیق امروزی آیات

برای تبیین بهتر گزاره‏های قرآنی ضروری است به مصادیق امروزی آن‌ها اشاره شود تا پژوهش از حالت انتزاعی خود به سمت کاربردی شدن سوق یابد و مفاهیم قرآنی ملموس گردند.

۴. پرهیز از علم‌زدگی و علم‌ستیزی

در تفسیر آیات و به ویژه تعلیل آموزه‏های قرآنی نباید آن‏چنان به دستاوردهای علمی تکیه کرد و آیات را به نظریات علوم تجربی گره زد که از ظنی بودن آن‌ها غفلت شود و احیاناً با تحول در یافته‏های علمی، آموزه‏های قرآنی دچار چالش


تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش
202

صورت گیرد. همچنین باید تبیین و توصیف دیدگاه قرآنی، با ارائه مستندات کافی، مورد اهتمام پژوهش‌گر باشد و در صورت لزوم دوباره به آیات و تفاسیر مراجعه شود و به استنطاق بیشتر آیات پرداخته شود.

در این مرحله عناوین به شکل طبیعی مورد تنقیح بیشتر نیز واقع می‏گردد و گاه لازم است درباره بود و نبود یا تعابیر یک عنوان، تصمیم‏گیری نمود.

روش

روند تأمل، پردازش و نگارش، با در نظر گرفتن «اقدامات لازم»، بر اساس طرح پژوهش است. برای این کار به طرح مراجعه می‏شود و ارجاعات اولین عنوان مطالعه می‏شود. سپس پژوهش‌گر درباره داده‏ها و عنوان پیشنهادی تأمل کافی را انجام می‏دهد و در صورت لزوم به فیش‏های دیگری نیز رجوع می‏کند. آن‌گاه با اطمینان از لزوم بررسی چنین عنوانی و صحت تعابیر عنوان شروع به نگارش می‏نماید و سعی می‏کند «اقدامات لازم» را که به منزله اهداف این گام تلقی می‏شوند، محقق سازد.

به همین ترتیب تک تک عناوین پردازش و تدوین می‏شوند.

ضوابط و نکات

تحلیل و پردازش موفق داده‏های قرآنی برای رسیدن به اهداف این گام نیازمند رعایت برخی ضوابط و نکات است که در این بخش به آن‌ها پرداخته می‏شود. البته ممکن است برخی از این ضوابط در بخش نکته‏نگاری یا تفسیر اجتهادی آیات موضوع نیز بیان شده باشد، ولی به سبب اهمیت آن‌ها در این گام دوباره اشاره می‏گردد.

۱. مهار ذهنیت‌های قبلی و توجه تام به آیات

ممکن است پیش از پژوهش ذهنیت‏هایی درباره موضوع در پژوهش‌گر وجود داشته باشد یا هنگام مطالعه پیشینه، این ذهنیت‏ها ایجاد شود. شاید نتوان مانع

  • نام منبع :
    تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 7786
صفحه از 220
پرینت  ارسال به