در باره انواع روش‌های تفسیری باید گفت که به اندازه گونه‌های تفسیری، روش تفسیری وجود دارد؛ چرا که هر گونه تفسیری با یک فرایند ویژه صورت می‌گیرد و می‌توان برای هر روش، نامی اختصاری انتخاب نمود.^۱

هندسه گونه‌های مختلف تفسیر

قبل از ارائه هندسه گونه‌های مختلف تفسیر، باید تذکر داد که می‌توان به شیوه انتزاعی از هر گونه قابل تصور سخن گفت (تقسیم عقلی) و یا این که با توجه به تفاسیر مرسومی که تا کنون عرضه شده‌اند، از گونه‌های متداول سخن گفت (تقسیم استقرایی). ما در این‌جا به شیوه دوم عمل می‌کنیم و فقط به جایگاه‌شناسی تفاسیر عرضه شده می‌پردازیم.

می‌توان تفسیر را ابتدا، بر اساس دامنه تفسیر، به «تفسیر آیات پیوسته» و «تفسیر آیات گسسته» تقسیم نمود که اولی را «تفسیر پیوسته» می‌نامیم و دومی را «تفسیر گزینشی».

گونه‌های تفسیر پیوسته

در شاخه اول، بر اساس این که سیر تفسیر سوره‌ها چه باشد، شاهد دو گونه تفسیر

تفسیری» نیز تعبیر کرد.^۱

این، در حالی که است که این تعاریف، با «منبع تفسیر» یا «مأخذ تفسیر» بیشتر سازگار است تا روش تفسیر.

«روش» دارای مفهومی مشخص است. روش در علوم مختلف به معنای گام‌هایی است که برای رسیدن به هدف با نظم خاصی برداشته می‌شود.^۲

چنان که ندیم مرعشلی نیز می‌نویسد:

۰.هو خُطُواتٌ منظمةٌ یَتَّخذُها الباحثُ لِمُعالَجةِ مسألةٍ أو أکثرَ و یَتَتَبَّعُها للوصولِ إلی نتیجةٍ.^۳

روش، گام‌های منظمی است که پژوهشگر برای حل یک یا چند مسئله در نظر می‌گیرد و آن‌ها را تا رسیدن به نتیجه دنبال می‌کند.

گفتنی است گاه فرایند منظمی که باید برای رسیدن به مقصود طی شود، تک ‏مرحله‏ای است. در این صورت، روش مترادف تکنیک، شگرد، فن و راهکار خواهد بود. از این رو، به تکنیک‏ها و ابزار‏های جمع‏آوری اطلاعات «روش تحقیق» گفته می‏شود^۴ که البته تعبیر دقیق‏تر «روش گردآوری اطلاعات» است.

بنا بر این، مراد از «روش تفسیر»، فرایند نظام‌مند برای بیان معانی و کشف مراد آیات قرآن است؛ به تعبیری روشن‌تر، گام‌‌هایی که مفسر به شکلی منظم برمی‌دارد تا به هدف تفسیر آیات نایل گردد.^۵