به عنوان نمونه، اگر روایات، بدون اشاره به (فَمُسْتَقَرٌّ وَ مُسْتَوْدَع)^۱ از دو نوع ایمان پایدار و ناپایدار سخن می‏گفتند، یافتن عبارت مذکور در گرو توجه به همین نکته بود.

۴. جستجوی روایات در تفاسیر

گاه برخی روایات مشهور، در تفاسیر مورد استناد قرار گرفته‏اند و بعد از توضیح مفادِ آیات هم‏مضمون با آن‌ها، گزارش شده‏اند. بنا بر این، گاه جست و جوی این روایات در تفاسیر می‏تواند ما را به مستند قرآنی آن‌ها رهنمون کند.

سطوح تفسیر معکوس

با توجه به توضیحاتی که درباره تفسیر معکوس بیان شد و نمونه‏هایی که ارائه شد، معلوم می‏‏شود که پژوهش معکوس روایات موضوع دارای سه سطح است:

۱. سطح کلان: در این سطح، از هندسه روایی موضوع به هندسه قرآنی موضوع منتقل می‏شویم و سعی می‏کنیم ابعاد اصلی هندسه روایی را در قرآن بازیابی کنیم.

۲. سطح میانه: در این سطح تلاش می‏کنیم از ریز مولفه‌‏های روایی به سمت بازیابی آن‌ها در قرآن حرکت کنیم.

۳. سطح خرد: این سطح به آموزه‏‏ها توجه دارد و سبب یافتن مفاهیم و آموزه‏های حدیثی در آیات قرآن می‏گردد.

کاربست یافته‏های تفسیر معکوس

گام تفسیر معکوس، ممکن است به کشف آیات جدید بینجامد و ممکن است نگاه‏ها و ابعاد جدید درباره موضوع در قرآن ارائه کند و سرانجام ممکن است به مفاهیم و آموزه‏های تازه‏ای از آیات موضوع ـ که در مراحل قبل شناسایی شده است ـ رهنمون گردد. بنا بر این، هر یک از یافته‏ها باید به شکل متناسب مورد بهره‏برداری قرار گیرد.

آیات جدید را با توجه به ترتیب نزول به فهرست آیات اضافه می‏کنیم و گام‏های چهار تا هفت مرحله استکشاف را درباره آن‌ها تکرار می‏کنیم و برای شماره ردیف و

هذه الآیةَ: (لَوْ أَنَّ لی‏ بِکمْ قُوَّةً أَوْ آوی إِلی‏ رُکنٍ شَدید).^۱ قال علی: و «الرکنُ الشدید» العشیرةُ، فلم تَکن لِلُوطَ عشیرةٌ فَوالذی لا إلهَ الا هو، ما بَعَثَ اللهُ نبیاً قَطُّ بعدَ لوطٍ الا [فی] ثَروة مِن قومه. و تلا هذه الآیةَ فی شعیب: (وَ إِنَّا لَنَرَاكَ فِينَا ضَعِيفًا)، قال: کان مَکفوفاً فَنَسَبُوه إلی الضَّعفِ، (وَ لَوْلَا رَهْطُكَ لَرَجَمْنَاكَ).^۲ قال علی: فوالذی لا إلهَ غیرُه، ما هابوا جلالَ ربِّهم الا العشیرةَ.^۳

پیش‏فرض آیه (وَ لَوْلَا رَهْطُكَ لَرَجَمْنَاكَ) این است که خویشاوندان هر کس پشتوانه او هستند. لذا دوری از آنان برابر با از دست دادن حمایت و پشتیبانی آنان است.

بنا بر این، چنان که مشاهده می‏شود، سخن امام علی علیه السلام برداشت مفهومی و نه منطوقی از قرآن است.

۲. بهره‏گیری از بحار الانوار و آثار دارالحدیث

در مجموعه سترگ بحار الانوار و کتاب‏های ارزش‌مند موسسه دارالحدیث، ابتدای هر باب آیات گویای مفاهیم آن باب ذکر شده است و سپس روایات آن گزارش شده است. بنا بر این، با یافتن روایت در این مجموعه‏ها و مراجعه به ابتدای باب و دیدن آیات صدر باب، گاه آیاتی که ریشه قرآنی آن روایات هستند به دست می‏آیند.

۳. توجه به عبارت‌های تقطیع شده آیات

چنان که در مباحث مبنا‏شناسی تفسیر موضوعی گذشت، یکی از ویژگی‏های تفسیر اهل بیت علیهم السلام استخراج معانی گسسته از سیاق در عبارت‌های تقطیع شده آیات است. بنا بر این، ممکن است برخی از مفاهیم روایی، ریشه در همین عبارت‌های تقطیع‏شده داشته باشد. توجه به عبارت‌های آیاتی که امکان تقطیع آن‌ها وجود دارد، می‏تواند در برخی موارد راه‏گشا باشد.