را انجام داده باشد.‏»^۱ در قرآن کریم ما را به این آیه می‏رساند:

(وَ لَقَدْ آتَینا مُوسَی الْکتابَ وَ قَفَّینا مِنْ بَعْدِهِ بِالرُّسُلِ وَ آتَینا عیسَی ابْنَ مَرْیمَ الْبَیناتِ وَ أَیدْناهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ أَ فَکلَّما جاءَکمْ رَسُولٌ بِما لا تَهْوی‏ أَنْفُسُکمُ اسْتَکبَرْتُمْ فَفَریقاً کذَّبْتُمْ وَ فَریقاً تَقْتُلُونَ).^۲

در این آیه شریفه خداوند یهودیان عصر پیامبر صلی الله علیه و آله را توبیخ می‏کند و می‏فرماید:

چرا هر گاه پیامبری چیزی را که خوشایند شما نبود برایتان آورد، کبر ورزیدید؟ گروهی را دروغ‌گو خواندید و گروهی را می‏کشید.

این در حالی است که اجداد آنان انبیا را می‏کشتند، ولی چون آنان نیز به چنین عملی از سوی اجداد خود راضی بودند، قتل انبیا به آنان نسبت داده شده است.

همچنین در خبری موقوف از اهل سنت نقل شده: «مَن أرادَ العلمَ فَلْیُثوِّرِ القرآنَ».^۳ تفسیر معکوس این خبر ما را به این آیه می‏رساند:

(وَ کذَالِك أَنزَلْنَاهُ حُکماً عَرَبیّاً وَ لَئنِ‏ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءَهُم بَعْدَ مَا جَاءَك مِنَ الْعِلْمِ مَا لَك مِنَ اللَّهِ مِن وَلیٍٍّ وَ لَا وَاقٍ).^۴

و بدین سان آن [قرآن‏] را فرمانی روشن نازل کردیم، و اگر پس از دانشی که به تو رسیده [باز] از هوس‌های آنان پیروی کنی، در برابر خدا هیچ دوست و حمایت‌گری نخواهی داشت.

در این آیه کریمه خداوند از قرآن تعبیر به «العلم» نموده است.

فواید تفسیر معکوس

۱. توسعه و تعمیق مفاهیم آیات موجود

یکی از فواید تفسیر معکوس آن است که تلاش برای مستندسازی روایات موضوع و

ذهن پژوهش‌گر برای یافتن ابعاد هندسه روایی در قرآن حساس می‏گردد و با نقشه‏ای که در دست دارد، تلاش خواهد کرد آن ابعاد را در آیات جدید یا از دل ظرایف و دقایق آیات کشف شده، استخراج کند. بنا بر این، امکان کشف آیات جدید درباره موضوع فراهم می‏‏شود؛ چنان که زمینه بازشدن دریچه‏های جدیدی از آیات موجود به روی پژوهش‌گر نیز فراهم می‏گردد.

بنا بر این، پژوهش‌گر در این مرحله سعی می‏کند از راهی که معصوم علیه السلام رفته است (فهم دقیق آیات و سپس بیان مفاد آن‌ها بدون اشاره به مستند قرآنی) بازگردد. یا به عبارت دیگر، عکس مسیر تولید روایات را بپیماید. از همین رو، ریشه‏یابی روایات موضوع در آیات را «تفسیر معکوس» می‏نامیم.

به عنوان نمونه‏ای از پژوهش معکوس روایات یا همان تفسیر معکوس، در روایتی آمده است «الدنیا مزرعة الآخرة».^۱ ریشه‏یابی این روایت ما را به این آیات می‏رساند:

(وَ أَنَّ سَعْیهُ سَوْفَ یری).^۲

و اینکه کوشش وى زودا که دیده شود.

(یوْمَئذٍ یصْدُرُ النَّاسُ أَشْتَاتًا لِیرَوْاْ أَعْمَلَهُمْ * فَمَن یعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَیرًا یرَهُ * وَ مَن یعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یرَهُ).^۳

در آن روز مردم، پراکنده [از گورها] باز مى‏گردند تا کردارهایشان را به آنان بنمایانند. پس هر کس همسنگ ذره‏اى نیکى ورزد، آن را خواهد دید، و هر کس همسنگ ذره‏اى بدى کند، آن را خواهد دید.

همچنین تلاش برای تفسیر معکوس روایت «الرَّاضِی‏ بِفِعْلِ‏ قَوْمٍ کالدَّاخِلِ فِیهِ مَعَهُم؛ هر که به کردار عدّه‏اى راضى باشد، مانند کسى است که همراه آنان، آن کار