181
تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش

سوره نیز بر اساس ترتیب چینش آن‌ها در سوره، مرتب می‏شود.۱

گفتنی است برای تهیه فهرست، به شماره ردیف، نشانی آیه اصلی و شماره آیات سیاق آن، در سه ستون مجزا، اکتفا می‏شود.

چهار. تأمل در آیات، نکته‌نگاری و عنوان‌سازی

از این گام مفهوم‏یابی مواد پژوهش آغاز می‏شود و برای دست‌یابی به پاسخ سؤالات پژوهش باید مطالعه آیات موضوع را در دستور کار قرار داد. برای این منظور نباید مستقیماً سراغ تفاسیری که دیگران از آیه ارائه داده‏اند رفت؛ چرا که این کار مانع آزاداندیشی، نونگری و نکته‏سنجی پژوهش‌گر می‏گردد و احیاناً ذهن او را در چارچوب فهمِ دیگران از آیات متوقف می‏سازد؛ در حالی که تأمل و تفکر مستقیم، زمینه‏ساز کشف زوایای نو و پرورش پرسش‏های فراوان درباره مفاهیم آیات می‏گردد.

بنا بر این، در این مرحله نکته مهم تأملات شخصی و بی‏واسطه پژوهش‌گر است. لذا پژوهش‌گر باید بی‏هیچ ذهنیت قبلی درباره فهم دیگران از آیات، با تکیه بر صرف متن آیات، سعی نماید مراد و هدف هر آیه و ارتباطی که با موضوع دارد را مشخص کند تا خطوط کلی موضوع تا اندازه‏ای روشن گردد.

شیوه نکته‏نگاری۲

برای انجام روش‏مند این گام بهتر است فیش‏هایی یک‏شکل، یک اندازه و یک‏رو آماده نمود و به ترتیب فهرست قبلی، هر آیه اصلی را در صدر فیش به شکل کامل و با اعراب لازم نگاشت و در حاشیه فیش شماره ردیف آیه را، به عنوان کد فیش، یاداشت نمود. سپس آیه مورد بررسی را چند بار با دقت قرائت و سپس نکاتی را که از آیه به ذهن می‏رسد، با شماره‏گذاری در فیش، یاداشت نمود و در صورتی که

1.. این بدین خاطر است که ترتیب چینش آیات در دل هر سوره، همیشه یا غالباً، بر اساس نظم طبیعی نزول بوده است (ر.ک: تاریخ‏گذاری قرآن کریم،‌ ص ۸۶).

2.. ر.ک: روش تحقیق موضوعی در قرآن کریم، ص۷۵ ـ ۱۰۶.


تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش
180

طباطبایی به ارائه توضیحات لازم درباره سیاق مقطع انتخابی (واحد تفسیری) خود پرداخته است و خواننده تفسیر متوجه علت انتخاب آن واحد تفسیری می‏گردد. البته راه اجتهاد در این زمینه برای پژوهش‌گر نیز باز است.

افزون بر تعیین محدوده سیاقی آیات موضوع، لازم است برای نظم بخشیدن به مراحل بعدی ـ که شامل تأمل در آیات و نیز مطالعه تفسیری آن‌هاست ـ فهرست سیاقات به ترتیبی خاصی تهیه شود تا مبنای سیر مطالعات بعدی گردد. برای این منظور دو مدل برای ترتیب بررسی و مطالعه آیاتِ موضوع قابل ذکر است که عبارت‌اند از:

۱. ترتیب مصحف

در این مدل آیات موضوع به ترتیبی که در قرآن ذکر شده‏اند فهرست و در مراحل بعدی بررسی و مطالعه می‏شود.

۲. ترتیب نزول

در این شیوه، ترتیب نزول آیات موضوع، ملاک قرار می‏گیرد.

مدل دوم، فواید متعددی دارد؛ از جمله، روش نهادینه کردن ارزش‏های دینی در جامعه و تبدیل آن‌ها به رفتارهای اجتماعی را نشان می‏دهد. همچنین با این روش می‏توان منحنی تحول موضوع را نیز ترسیم کرد.۱ بنا بر این، پیشنهاد روش تمر، الگوی دوم است؛ چرا که سیر تاریخی تبیین، توسعه و تحول موضوع را نشان می‏دهد و در مواردی این شناخت گویای پیام‏ها و ظرایفی تربیتی، تاریخی و روش‏شناسانه است.

برای ترتیب‏بندی زمانی آیات می‏توان از ترتیبی که استاد معرفت، برای سوره‏ها بر اساس روایات ترتیب نزول سور بیان نموده، استفاده کرد.۲ آیات پراکنده یک

1.. ر.ک: «شبکه معنایی موضوعات قرآن»، ص۲۴۲ ـ ۲۴۳.

2.. ر.ک: تاریخ قرآن معرفت، ص۵۷ ـ ۵۸.

  • نام منبع :
    تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 7797
صفحه از 220
پرینت  ارسال به