169
تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش

آن‌ها از مشاوره‏های علمی نیز کمک گرفت.

گفتنی است در موضوعات برون‏قرآنی اگر با ذهنی بسیط و خام سراغ قرآن کریم برویم، گر چه از آسیب دخالت ذهنیت‏های سابق و به ویژه آفت تحمیل و تطبیق در امان خواهیم بود، ولی پژوهش ما نمی‏تواند به گسترش مرزهای دانش بیانجامد و قادر به موشکافی و ژرف‏نگری در آیات نخواهد بود و ممکن است بسیاری از دقایق آیات را متوجه نشویم و نتیجه کار به احتمال زیاد چیزی جز بیان شماری مطالب کلی یا راه‏کارهایی با زیربنای نامعلوم نخواهد بود.

پاسخ به یک سؤال

ممکن است نسبت به این گام اشکال شود که باید بدون ذهنیت سراغ آیات قرآن رفت؛ در حالی که کسب آگاهی از تجربیات بشری درباره موضوع سبب شکل گرفتن ذهن و مانع از آزاداندیشی می‏شود.

پاسخ، این است که اولاً چنان که بیان شد، غرض عمده از این گام موضوع‏شناسی است، نه حکم‏شناسی و پژوهش‌گر باید متوجه باشد که قرار است حکم را از قرآن استخراج کند و مطالعه احکام بشری فقط برای بررسی، مقایسه و داوری است تا زمینه کشف نظریه قرآن فراهم شود.

ثانیاً آنچه آسیب تفسیر تلقی می‏شود، دخالت‏دادن ذهنیت‏های پیشین یا تحمیل آن‌ها بر آیات است، نه صرف وجود ذهنیت‏ها؛ یعنی پژوهش‌گر هنگام بررسی آیات یک موضوع باید از تمامی ذهنیت‏ها و پیش‏فرض‏هایی که درباره موضوع از قبل شکل گرفته‏اند، رها و آزاد باشد و نه این که از آن‌ها بی‏خبر باشد.

البته بعید نیست که ذهنیت‏ها تا اندازه‏ای تأثیرات خود به ‏خودی داشته باشند. بنا بر این، لازم است پژوهش‌گر متوجه آن باشد و نهایت تلاش خود را انجام دهد تا با آزاداندیشی کامل سراغ فهم آیات برود و دقت کند که در این گام تنها سؤالاتی را که باید به دنبال پاسخ آن‌ها از قرآن باشد، روشن سازد و زمینه نقد و بررسی آرای


تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش
168

این مطالعه و کسب آگاهی چند هدف را دنبال می‏کند: از جمله این کار سبب تنقیح موضوع می‏گردد و شناخت دقیق‏تری از موضوع به دست می‏دهد؛ چنان که ابعاد و عناصر اصلی موضوع نیز با همین مطالعات روشن می‏گردد. همچنین، چون موضوعات برون‏قرآنی کلیدواژگان از پیش مشخصی ندارند، به پژوهش‌گر کمک می‏کند واژگان قرآنی موضوع یا گزاره‌ها و مفاهیم قرآنی مرتبط با آن را بهتر شناسایی کند و مسیر شناخت «ادبیات قرآنی موضوع» هموارتر شود.

افزون بر این‌ها این دست مطالعات سؤالات پژوهش را ـ که باید به قرآن عرضه شود و از لا به ‏لای آیات پاسخ آن‌ها استخراج شود ـ مشخص می‏کنند.۱

همچنین با این کار آخرین مطالعات بشری را در برابر داوری قرآن قرار می‏دهیم. در این صورت، قرآن ممکن است آن‌ها را به شکل کلی یا جزئی رد، اصلاح، تأیید و تکمیل کند.۲

بنا بر این، از رهگذر همین امور و حساسیتی که نسبت به ابعاد موضوع حاصل می‏شود و نیز مقایسه دستاوردهای بشری با معارف قرآنی، پژوهش‌گر توفیق بیشتری خواهد یافت که دیدگاه و نظریه قرآنی را کشف کند.۳

گفتنی است که در این مرحله ادبیات علمی موضوع نیز شناخته می‌شود که کمک می‌کند پژوهش‌گر بتواند با زبان دقیق‌تری از مراد و یافته‏های قرآنی خود سخن بگوید. همچنین ممکن است این مرحله منجر به تجدیدنظر در عنوان پژوهش و محدوده موضوع گردد.

برای انجام این گام می‏توان با مشورت متخصصان رشته‏ای که موضوع به آن مربوط می‏شود، مقالات و کتاب‏های لازم را شناسایی و مطالعه نمود و در فهم بهتر

1.. ر.ک: «علم و دین در پرتو روش تفسیر موضوعی ـ علمی قرآن کریم»، ص۲۳.

2.. در کنار این فواید گاه دستاوردهای بشری می‏تواند قرینه فهم آیات نیز بگردد (ر.ک: «ماهیت تفسیر موضوعی»، ص۱۱۴).

3.. ر.ک: المدرسة القرآنیة، ص۳۲.

  • نام منبع :
    تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 7789
صفحه از 220
پرینت  ارسال به