باشد؛ به گونه‏ای که پژوهش‌گر را مجذوب خود کند و انگیزه کافی برای مطالعه و بررسی را ایجاد نماید.

۴. جزئی و محدود بودن موضوع

هر چه دامنه موضوع گسترده‏تر باشد، عمق پژوهش کمتر خواهد بود. گستردگی موضوع هم مجال تتبع کافی و گردآوری اطلاعات لازم را تنگ می‏کند و هم فرصت کافی را برای تدبر و اندیشه‏ورزی بر روی اطلاعات به پژوهش‌گر نمی‏دهد. از این رو، لازم است با ذکر قیودی در عنوان، موضوع را به محدوده معینی منحصر کرد؛ به عنوان نمونه، به جای پژوهش «ایمان در قرآن»، آثار ایمان یا آفات ایمان یا پیامدهای بی‏ایمانی در قرآن پژوهش شود؛ همچنین به جای «معرفت‏شناسی در قرآن» درباره منابع معرفت یا موانع معرفت یا نقش معرفت در ارزش اعمال، پژوهش شود.^۱

۵. داشتن دغدغه موضوع

پژوهش‌گری می‏تواند دشواری‏های یک پژوهش را تحمل کند و با حوصله کافی مراحل تحقیق را با دقت و هوشیاری پیش ببرد و دست به گسترش مرزهای دانش بزند که به موضوع علاقه‌مند باشد، بلکه دغدغه آن و رسیدن به پاسخ واقعی را داشته باشد. بنا بر این، شرط یک پژوهش موفق و رسیدن به نتیجه درخشان، انتخاب موضوعاتی است که پژوهش‌گر از درون به آن اشتیاق دارد، نه موضوعات سفارشی و تحمیلی؛ مگر این که مطالعات مقدماتی اشتیاق کافی را در پژوهش‏گر ایجاد کند.

ب ـ ضوابط خاص تعیین موضوع در تفسیر موضوعی

۱. قرار داشتن موضوع در قلمرو موضوعی ظاهر آیات

پیش‌تر گذشت که قدر مسلم موضوعاتی که در ظاهر قرآن به شکل همه‏جانبه تبیین

فرایند تحقیق بسیار سهل و ثمربخش خواهد بود.^۱

تعیین موضوع در تفسیر موضوعی دو دسته ضابطه دارد: یکی ضوابط عام تعیین موضوع در هر پژوهش موضوع‏محور و دیگری ضوابط خاص تفسیر موضوعی.

الف ـ ضوابط عام تعیین موضوع^۲

۱. صراحت و شفافیت

وقتی پژوهش‌گر تصور صحیحی از مشکل و مسئله پژوهش داشته باشد و بداند در صدد انجام چه کاری است، موضوع، صریح و شفاف انتخاب خواهد شد. روشن است که این امر در گرو آشنایی کافی با اصل موضوع است.

۲. نو بودن و تکراری نبودن

شرط دوم تعیین موضوع اجتناب از تکرار مکررات است؛ مگر این که حق مطلب در مطالعات پیشین ادا نشده باشد یا در روش یا نگاه به موضوع، ابداعاتی انجام گیرد. برای احراز این شرط باید پژوهش‏های قرآنی دیگران در قلمرو موضوع مطالعه گردد و میزان پیش‏روی آنان به سمت موضوع، شناسایی شود تا نو بودن پژوهش و ابعاد مبهم موضوع که تاکنون به آن پرداخته نشده است، مشخص گردد. البته باید توجه داشت که این مطالعات ذهن را جهت نبخشد و مانع نگاه نو نگردد.

۳. سودمندی کافی پژوهش موضوع

شاید نتوان هیچ موضوعی را خالی از فایده دانست، ولی توجه به میزان فایده‏مندی موضوع برای شخص یا جامعه باید در گزینش موضوع لحاظ گردد. بنا بر این، شایسته است موضوع منتخب از موضوعات مورد نیاز و متناسب با مقتضیات عصر