فصل اول

کلیات

هنوز از عمر تعبیر «تفسیر موضوعی» یک سده نگذشته که دچار فراز و فرودهای بسیاری شده و تعاریف و انواع گوناگونی را به دنبال خود روان ساخته است. در این فصل به بررسی دورنمایی از این شیوه تعامل با قرآن کریم و برخی از ابعاد مهم آن، به همراه مفهوم‏شناسی تفسیر موضوعی روایی می‏پردازیم.

درآمد. جایگاه‌شناسی انواع تفسیر

قبل از ورود به مفهوم‌شناسی و ماهیت‌شناسی «تفسیر موضوعی روایی»، از باب مقدمه، جا دارد درباره جایگاه «تفسیر موضوعی» در میان انواع تفسیر سخن گفت که لازمه آن، بررسی هندسه گونه‌های مختلف تفسیر است.

تقسیمی جامع که تمامی انواع تفسیر را در ارتباطی منطقی با یکدیگر جانمایی کند، کمتر به چشم می‌خورد و یک نظام توصیفی یک‌پارچه از انواع تفسیر به سختی قابل مشاهده است؛ به شکلی که هنوز میان دانشوران علوم قرآن و تفسیر چنین امری به ساحل ثبات نرسیده است. از این رو، هنگام یادکرد تقسیمات تفسیر، هر کس به شیوه‌ای سخن می‌گوید؛ مثلاً از «تفسیر علمی» یا «تفسیر تطبیقی» گاه به عنوان روش تفسیری، گاه گرایش تفسیری و گاه سبک تفسیری یاد می‌شود. از سویی تقسیم‌بندی‌های موجود جامع و مانع نیستند و از دیگر سو، راه‌یابی واژگانی همچون: اسلوب، مدل، الوان، اتجاهات، مناهج، مذاهب و... نیز

المسلمین عبدالهادی مسعودی نیز که زمینه پژوهش حاضر را فراهم نمودند تشکر می‏نمایم؛ چنان که بر خود لازم می‏دانم از جناب آقای محسن عطاء اللّٰه ـ که در بخشی از کتاب به دیده نقد نگریست ـ قدردانی کنم. همچنین از همسر گرامی‏ام ـ که با صبر مثال‏زدنی همراه و هم‏یار من است ـ سپاسگزاری می‏نمایم.

در پایان این کتاب را به پدر و مادر عزیزم ـ که شمع وجودم هستند ـ تقدیم می‏نمایم و از زحمات فراوانی که برای رشد و بالندگی‏ام کشیدند، تشکر و قدرشناسی می‏کنم. از خداوند سبحان خواستارم عمر این شمع‏های محبت، صداقت و ایثار را مستدام بدارد و آنان را در پاداش این اثر شریک گرداند.

و الحمد للّٰه رب العالمین ـ زمستان ۱۳۹۵

مهدی کمانی نجف آبادی ـ قم