برای این منظور، مفسر تفسیر موضوعی باید با شیوه‏های استنطاق آیات آشنایی کامل داشته باشد.

برخی از روش‏های استنطاق آیات عبارت‌اند از:

۱. تجرید پیام کلی آیه با الغای خصوصیات مکانی، زمانی و اشخاص؛

۲. دقت در اشارات، کنایه‏ها و تعابیر آیات قرآن؛

۳. تدبر و قرائت مکرر؛

۴. نگاه و مطالعه مجموعی آیات هم‏مضمون؛

۵. استفاده از مباحث زبان‏شناسی و نشانه‏شناسی؛

۶. عنایت ویژه به ارتباط و تناسب بخش‏های مختلف یک آیه یا یک سیاق؛

۷. دقت در سیر تحول موضوع کانونی آیه.

۴. شناخت ماهیت، مبانی، روش و قواعد تفسیر موضوعی

روشن است که تفسیر موضوعی نیز، مانند هر گونه پژوهش علمی، نیازمند تعلیم و تعلم است. لذا بر پژوهش‌گر تفسیر موضوعی لازم است، پیش از اقدام به پژوهش، مطالعاتی وافی درباره کلیات این گونه تفسیری و مبانی و روش و قواعد آن داشته باشد.

۵. شناخت قواعد و ویژگی‌های نظریه‌پردازی

از مهم‌ترین لوازم تفسیر موضوعی آشنایی کافی با مباحث کلی نظریه‏پردازی است که اصطلاحاً مباحث «فرانظریه» نامیده می‏شود و بخشی از فلسفه علم تلقی می‏گردد. این بدان علت است که از مهم‌ترین اهداف تفسیر موضوعی، به ‏ویژه در موضوعات برون‏قرآنی دست‌یابی به «نظریه قرآنی» است و همین مقصود، یکی از برجسته‏ترین روش‏های اسلامی‏سازی علوم انسانی است.

الف ـ تعریف نظریه

نظریه به اَشکال مختلف و با قیود متفاوت تعریف شده است که تعریف کرلینگر^۱ را می‏توان از روشن‏ترین و کامل‏ترین تعاریف دانست:

روش‏هاست که در بسیاری از موضوعات نوپدید چاره‏ای جز این کار نیست و روشن است تنها کسی می‏تواند از پس شناخت آیات چنین موضوعاتی برآید که تسلط و حضور ذهن نسبت به معانی و دقایق آیات داشته باشد.

جهت دومِ ضروری بودن این امر، مربوط به تمر است؛ چرا که برای ریشه‏یابی مفاد روایات موضوع، در آیات قرآن کریم چاره‏ای نیست، مگر وجود تسلط و حضور ذهن نسبت به معانی و دقایق آیات و اگر در جهت اول، روش‏های کمکی ـ که در فصل بعد ارائه می‏گردد ـ می‏تواند تا اندازه‏ای جبران کننده عدم تسلط کافی بر معانی آیات قرآن باشد، در این جهت روش‏های کمکی چندانی وجود ندارد. بنا بر این، مهارت یاد شده برای تمر، بسیار ضروری است و هر چه تحقق پررنگ‏تری داشته باشد، تمر با موفقیت بیشتری اجرا خواهد شد.

۲. آشنایی با روش فهم اجتهادی آیات و مهارت کافی در آن

دومین امر لازم برای مفسر تفسیر موضوعی ـ که سبب کمال پژوهش او می‏گردد ـ آشنایی با روش تفسیر اجتهادی آیات و مهارت کافی در آن است؛ چرا که در این صورت می‏تواند مواد اولیه پژوهش خود را با اطمینان کافی تحصیل کند و در موارد اختلافی فهم خود را صاحب‏نظرانه مستدل سازد. همچنین فهم اجتهادی راه را برای شناخت ابعاد بیشتر و بهتر از آیات فراهم می‏سازد و از تفسیر به رای و تحمیل آرا بر آیات نیز جلوگیری می‏کند.

با این همه، اگر شخص از تفسیر اجتهادی قاصر است، دست‏کم باید با تفاسیر اجتهادی موجود آشنایی خوبی داشته باشد و بتواند با مطالعه آن‌ها فهم مقبولی از آیات به دست آورد.

۳. آشنایی با شیوه‌های استنطاق قرآن

یکی از تفاوت‏های تفسیر ترتیبی با تفسیر موضوعی این نکته است که در تفسیر موضوعی باید نسبت به استنطاق آیات قرآن همت بیشتری صرف شود تا بتوان ابعاد مختلف موضوع را از نگاه قرآن استخراج و تبیین کرد.