141
تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش

این روایت از روایات ممتاز است و دست‌کم دلالت می‏کند معارف شگفت نقل ‏شده که از مقام علمی ایشان صادر می‏شود و عقل را حیران می‏سازد، از قرآن کریم نشأت گرفته است.

پاسخ به یک شبهه

ممکن است اشکال شود که امامان معصوم: علاوه بر قرآن و سنت نبوی، منابع معرفتی متعددی داشته‏اند؛ نظیر الهام، تحدیث فرشته، کتب انبیای گذشته، کتاب علی علیه السلام، مصحف فاطمه۳ و کتاب جامعه.۱ همین طور، می‏توان از مشاهده و تجربه نیز به عنوان یکی از منابع معرفتی امام نام برد. بنا بر این، چطور می‏توان ادعا کرد که بیشتر روایات غیر فقهی و غیر تفسیری آنان ریشه در ظاهر آیات قرآن کریم دارد.

در پاسخ باید گفت که مصحف فاطمه۳ ـ چنان که در روایات آمده ـ درباره حوادث آینده است،۲ نه معارف دینی. همچنین کتاب علی علیه السلام۳ و کتاب جامعه۴ املای پیامبر صلی الله علیه و آله بوده است. لذا به سنت نبوی بازمی‏گردد و گذشت که سنت نبوی در قلمرو معارف عمدتاً ریشه در قرآن کریم دارد؛ ضمن این که این دو کتاب عمدتاً درباره حلال و حرام و احکام هستند.

الهام، تحدیث فرشته و کتب انبیای گذشته نیز چون ریشه در وحی الهی دارد، بسیار محتمل است غالباً شرح و تفصیل آیات قرآن باشد، اما در عین حال، با ادعای مطرح (وجود ریشه عمده روایات معرفتی در ظاهر آیات قرآن) تعارضی ندارد؛ چرا که ادعای کلیت نشده است.

1.. ر.ک: اهل بیت در قرآن و حدیث، ص۴۸۸ـ ۵۱۵.

2.. الکافی، ج۱، ص۲۴۰، ح۲ و ص۲۴۱، ح۵.

3.. همان، ص۲۴۱، ح۶.

4.. همان، ج۱، ص۲۳۹، ح۱.


تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش
140

دیگری نیز در اختیار ائمه وجود دارد؟۱ امام علی علیه السلام پاسخ می‏دهد: خیر، هر چه هست همین است. سپس با «إلا»ی منقطعه می‏فرماید: علاوه بر قرآن، دو چیز دیگر نیز نزد ماست: یکی فهم قرآن ـ که عطیه الهی است ـ و دیگری آنچه در این صحیفه از پیامبر صلی الله علیه و آله درباره دیات، احکام اسرا و قصاص مسلمان در قتل کافر نوشته‏ام. و چه بسا اشاره به بخشی از صحیفه معروف خویش باشد که به املای رسول خدا و خط ایشان است.

بنابراین ذیل این روایت می‏گوید که آنچه ائمه اطهار: بیان می‏کنند، یا سخنان نبوی است یا برداشت‏هایی است از قرآن (فَهماً یعطیه اللّهُ رجلاً فی القرآن).

علامه طباطبایی نیز در تفسیر خود این روایت را به این شکل گزارش می‏کند:

۰.وَ رُوِی عَنْ عَلِی۷: أَنَّه‏ َقِیل‏ لَهُ: «هَلْ عِنْدَکمْ شَی‏ءٌ مِنَ الْوَحْی؟» قَالَ: «لَا وَ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ إِلَّا أَنْ یُعْطِیَ اللَّهُ عَبداً فَهْمًا فِی کِتَابِه.»

از امام علی علیه السلام روایت شده، چون از ایشان سؤال شد: «آیا نزد شما چیزی از وحی وجود دارد»؟ فرمود: «به آن که دانه را شکافت و جان را آفرید خیر، مگر این که خداوند به بنده‏ای فهمی نسبت به کتابش عطا کند».

سپس در توضیح آن می‏نویسد:

هو مِن غُرَرِ الأحادیث، و أقلُّ ما یَدلُّ علیه: أنَّ ما نُقِلَ مِن أعاجیبِ المعارفِ الصادرةِ عن مقامه العلمی الذی یَدهَشُ العقولَ مأخوذٌ مِن القرآن الکریم.۲

1.. تعابیر دیگر از سؤال روای: حدثنا أبو جحیفة قال: قلت لعلى: یا أمیر المؤمنین! هل عندکم سوداء فی بیضاء لیس فی کتاب اللّٰه؟ (سنن الترمذی، ج۲، ص۴۳۲ ـ ۴۳۳)؛ هل عندکم شئ مما لیس فی القرآن؟ و قال ابن عیینة مرة: ما لیس عند الناس؟ (صحیح البخاری، ج۸، ص ۴۵ و ۴۷)؛ هل عندکم من رسول اللّٰه ـ صلى اللّٰه علیه و سلم ـ شىء سوى القرآن؟ (سنن النسائی، ج۸، ص۲۳ ـ ۲۴).

2.. المیزان، ج۳، ص۷۱.

  • نام منبع :
    تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 7766
صفحه از 220
پرینت  ارسال به