در عین حال می‏توان از روایات اهل سنت در عرصه شناخت افکار، عقاید، آداب و ویژگی‌های مردم عصر نزول، به ویژه اگر در اخبار متعدد آمده باشد، استفاده نمود؛ چرا که انگیزه جعل در این موارد اندک است.

همچنین رجوع به روایات اهل سنت می‏تواند به استفاضه و تواتر روایات شیعه نیز کمک کند؛ چنان که رجوع به روایات عامه گاه می‏تواند برای تأیید نظرات و آرای شیعی کاربرد داشته باشد؛ چرا که یافتن آرای موافق عقاید امامیه از سوی مخالفانی که انگیزه بالایی برای انکار دارند، گواهی قوی بر درستی و اصالت آن‌ها است.

دشواری‌های بهره‌گیری از روایات تفسیری عامه

در عین برشمردن نکات مثبت و نقاط قوت روایات تفسیری عامه، باید توجه داشت که این روایات دارای آفت‌هایی نیز شده است؛ از جمله قریب صد سال نگارش آن‌ها به تأخیر افتاده است. این روایات از دخالت اسرائیلیات و غرض‌ورزی‌های حاکمان جور مصون نبوده است و کمتر پالایش شده است. نیز باید اجتهاد صحابه و تابعین را از نظر دور نداشت؛ چون همان گونه که در قرائت قرآن اجتهاد می‌کردند، در فهم آیات نیز دست به اجتهاد می‌زدند و روشن است که این اجتهادات خالی از اشتباه نبوده است.

بنا بر این، برای مصون ماندن از آرای فاسدی که در این اخبار نهفته است، باید ضمن استفاده از معیارهای نقد محتوایی، از مدل فرضیه‏سازی برای تعامل با آن‌ها استفاده نمود و در موارد ضروری، در صدد تحصیل استفاضه و تکثیر متون مشابه بود.

مبانی خاص تمر

۱. ریشه‏داشتن بیشتر روایات معرفتی در ظاهر قرآن

در یک تقسیم‏بندی کلی می‏توان روایات را به فقهی و غیر فقهی تقسیم نمود. روایات غیر فقهی نیز یا آشکارا در تبیین و تفسیر آیه‏ای وارد شده‏اند و یا خیر. در

اعتبار هستند. با این حال، هیچ بعید نیست که تابعین نیز بخشی از تفاسیری که به طور مستقیم ابراز کرده‌اند، مطالبی باشد که از صحابه تلقی کرده‌اند. همچنین نزدیکی به عصر نزول نیز می‌تواند مزیتی دیگر برای آرای آنان باشد. لذا این آرای تفسیری نیز تا اندازه‌ای ارزشمند است، ولی در سطحی ضعیف‌تر از دو دسته پیش؛ چرا که این گروه نه خود شاهد نزول بوده‌اند و نه به صورت مستقیم ناظر تفاسیر قولی و تقریری پیامبر صلی الله علیه و آله بوده‌اند.^۱

شیوه تعامل با روایات اهل سنت و عرصه‌های کارآمدی آن‌ها

با توجه به مباحث مطرح شده، روشن می‌شود که روایات تفسیری عامه منبعی اجمالی و ارزشمند برای غنای تفسیر روایی است؛ اما به سبب پوشیده بودن روایات درست این منبع و آفاتی که دامن‌گیر آن است، نیاز است، همانند روایات ضعیف السند شیعی، به شیوه‌ای خاص به کارگرفته شوند تا مانع ورود آرای نادرست آن‌ها به فرایند تفسیر شود؛ اما در عین حال، بهره‌وری حداکثری از آن‌ها نیز بشود.

این شیوه «مدل فرضیه‏سازی» است که توضیح آن در مبنای قبلی گذشت. البته تحصیل استفاضه و تکثیر قراین دال بر صحت محتوایی و صدور نیز ممکن است روایتی را به سرحد افاده علم عقلایی برساند، ولی عمده، مدل فرضیه‏سازی است.

بنا بر این، مراجعه به میراث تفسیری عامه می‏تواند به شکل‌گیری احتمالات جدید تفسیری بینجامد؛ به ویژه درباره آیاتی که در منابع امامیه فاقد بیان روایی هستند. این احتمالات را می‌توان با استفاده از خود آیات قرآن محک زد و مورد تصدیق قرار داد. در این صورت، روایت عامی نقش خود را ایفا کرده است؛ بدون این که لازم باشد به صدور آن اطمینان یافت؛ به ویژه بر اساس تفسیر معکوس^۲ که در روش تمر مورد توجه جدی است.