125
تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش

بر خود متن استخراج شود. بنا بر این، بیشتر روایات صادر شده و مطابق واقع راه را برای برداشت‌های جدید و معتبر از آیات فراهم می‏کنند و رسالت خود را ایفا می‏کنند؛ بدون این که نیاز باشد حجیت و صدور موردی آن‌ها را اثبات نمود.

۵. نقش‌آفرینی روایات اهل سنت در تفسیر

علم اجمالی به وجود برخی روایات واقعی (کاشف از واقع) در میان اخبار تفسیری اهل سنت، به ویژه در عرصه‌هایی چون لغت، اسباب نزول و فرهنگ عصر نزول، همچنین احتمال انتقال بی‏نشان تفاسیر قولی و تقریری پیامبر صلی الله علیه و آله در روایات آنان، اقتضا می‏کند درباره نقش‏آفرینی این روایات و روش صحیح استفاده از آن‌ها بررسی لازم صورت گیرد.

گونه‌های روایات تفسیری اهل سنت

روایات تفسیر عامه به لحاظ صدر سند در چهار دسته کلی جای می‌گیرند که عبارت‌اند از:

۱. روایات مرفوع

این عنوان، در میان روایات اهل سنت، به معنای روایتی است که سند آن به پیامبر صلی الله علیه و آله ختم می‌شود.۱ این دسته بخش ناچیزی از روایات تفسیری اهل سنت را تشکیل می دهد.

۲. روایات موقوف

روایتی که سند آن به صحابی ختم شود، موقوف نام دارد.۲

۳. روایات مقطوع

هر روایتی که سند آن به تابعی منتهی شود، مقطوع نام دارد.۳ تابعی کسی است که

1.. معجم مصطلحات الرجال و الدرایة، ص۱۵۵.

2.. همان، ص۱۷۸.

3.. همان، ص۱۷۰.


تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش
124

عمل به معرفتِ کمتر از علم عرفی و عقلایی است.۱

۴. نقش‌آفرینی روایات ضعیف السند در تفسیر

ضعف سندی یک مفهوم عدمی و سلبی است؛ به این معنا که وقتی گفته می‏شود سند فلان حدیث ضعیف است، به این معناست که شرایط روایات صحیح السند را نمی‏توان در آن احراز کرد؛ چرا که یا سند آن حذف شده، یا درباره یکی از راویان سلسله سند اطلاعات نداریم، یا چند نفر در سلسله سند آن حذف شده است. بنا بر این، ضعف سند مساوی با ضعف محتوا و یا عدم صدور و جعلی بودن نیست، بلکه چه به بسا روایت، واقعاً صادر شده باشد، ولی چون اطاعات کافی از سند و افراد آن در دست نیست، حدیث را متصف به ضعف سندی می‏کنیم.

حتی در بدترین حالت، اگر بعضی از افراد سلسله سند روایتی نیز بنا بر گزارش‌های رجالی ضعیف باشند، نمی‏توان یقین به ساختگی بودن متن آن داشت؛ چرا که این گونه نبوده که افراد ضعیف، همه روایاتی که نقل می‏کنند، ساختگی یا سست باشد.

این واقعیت سبب می‏شود بدانیم چرا با وجود ضعیف السند بودن حدود یک‏چهارم احادیث کتاب الکافی، باز در شمار کتاب‏های معتبر حدیثی است.

بنا بر این، احادیث ضعیف السند می‏توانند منبعی اجمالی برای تفسیر باشند و دارای دُرهایی مخفی هستند که باید سازوکاری را در نظر گرفت که ما را از این دُرهای پرده‏نشین و گمنام بهره‏مند کند و از روایات ساختگی و مدسوس نگه دارد.

شاید بهترین سازوکار در این زمینه «مدل تقویت و فرضیه‏سازی» باشد؛ به این معنا که ابتدا باید تلاش نمود روایات ضعیف السند را با تخریج (مأخذیابی) و تحصیل استفاضه (تکثیر طرق) تقویت نمود و به سر حد حجیت رساند و اگر این کار ممکن نشد، به متن روایات به عنوان یک فرضیه نگاه شود و سعی شود محتوای روایت با تکیه

1.. شاید اشکال شود که این مطلب، امری بدیهی است و لازم نبود آیه آن را متذکر شود! در پاسخ باید گفت که بسیاری از آیات قرآن به تذکر همین امور بدیهی اختصاص دارد.

  • نام منبع :
    تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 7799
صفحه از 220
پرینت  ارسال به