چرا که با این که در شراب و قمار مفاسد فراوانی است، ولی از آن‌جا که از نظر مادی و ظاهری منافعی دارند، خداوند متعال در مقام پاسخ یک‌سره منکر فواید ظاهری آن نشده است.

۲. خداوند در آیه (إِن تمَسَسْکمْ حَسَنَةٌ تَسُؤْهُمْ وَ إِن تُصِبْکمْ سَیئَةٌ یفْرَحُواْ بِهَا وَ إِن تَصْبرِواْ وَ تَتَّقُواْ لَا یضُرُّکمْ کیدُهُمْ شَیئا إِنَّ اللَّهَ بِمَا یعْمَلُونَ محُیطٌ)^۱ مس را با حسنه ذکر کرده و اصابه را با سیئه تا بفهماند که مدار ناخشنودی منافقان کمترین مراتب رسیدن خیر به شما، یعنی مس است و مدار فرح و خوشحالی آنان رسیدن کامل سیئه (یعنی اصابت) به شماست.

بنا بر این، منافقان تا سقوط کامل مسلمانان آرام نمی‏گیرند؛ گر چه نسبت به اندک پیشرفت اسلام ناراحت و عصبانی می‏شوند.

۳. در سوره مؤمنون می‏خوانیم:

(یا أَیهَا الرُّسُلُ کلُوا مِنَ الطَّیباتِ وَ اعْمَلُوا صالِحاً إِنِّی بِما تَعْمَلُونَ عَلیمٌ).^۲

خداوند، در این آیه، انبیای خود را به دو کار فرمان داده است: اول، این که غذاهای پاکیزه تناول کنند و دیگری، این که عمل شایسته انجام دهند؛ اما با توجه به تقدیم اکل طیب بر عمل صالح، به همراه تناسبی که میان آن دو است، می‏توان گفت این آیه اشعار دارد که یکی از شرایط موفق شدن به عمل صالح پرهیز از مال حرام است.^۳

حال با توجه مبنای ظریف‏گویی حداکثری آیات، می‏توان گفت این آیه بر این مطلب دلالت دارد و یکی از مفاهیم آیه این است که توفیق عمل صالح متوقف بر حلال‏خواری است؛ چنان که یکی از عوامل گناه و فساد نیز حرام‏خواری است.^۴

در روایتی دیگر باز از ایشان نقل شده که فرمود:

۰.ثُمَّ إِنَّ اللَّهَ... قَسَّمَ کلَامَهُ ثَلَاثَةَ أَقْسَامٍ. فَجَعَلَ قِسْماً مِنْهُ یعْرِفُهُ الْعَالِمُ وَ الْجَاهِلُ وَ قِسْماً لَا یعْرِفُهُ إِلَّا مَنْ صَفَا ذِهْنُهُ وَ لَطُفَ حِسُّهُ وَ صَحَّ تَمْییزُهُ مِمَّنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلام‏.^۱

خداوند کلامش را سه قسمت کرده است: بخشی را دانشمند و غیردانشمند درمی‏یابد و بخشی را تنها کسی درمی‏یابد که ذهنش صاف، احساسش دقیق، قوه تشخیص‏اش سالم و خداوند سینه‏اش را برای پذیرش اسلام گشاده باشد.

در برخی متون نیز توصیفاتی از قرآن شده است که قابل تطبیق بر این مبناست؛ به عنوان نمونه، از پیامبر اسلام۹ روایت شده که فرمود:

۰.لَا تُحْصَى عَجَائِبُهُ... فَلْیَجْلُ جَالٍ بَصَرَهُ.^۲

شگفتی‌هایش به شماره نیایند... پس باید هر پژوهش‌گری دیده اندیشه خود را تیز کند.

یا از امام سجاد علیه السلام روایت شده که فرمود:

۰.آیاتُ الْقُرْآنِ خَزَائِنُ فَکلَّمَا فَتَحْتَ خِزَانَةً ینْبَغِی لَک أَنْ تَنْظُرَ مَا فِیهَا.^۳

این روایت می‌گوید چون مشغول تلاوت قرآن شدی، گویی گنجینه‌ای را گشوده‏ای و چنان که نفس مشتاق است در گنجینه نظر کند، با اشتیاق در آیات الهی عمیق شو.

چند نمونه تطبیق

۱. در آیه (یسْئَلُونَك عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَیسِرِ قُلْ فیهِما إِثْمٌ کبیرٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ إِثْمُهُما أَکبَرُ مِنْ نَفْعِهِما)^۴ از عبارت (وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ) می‏توان استفاده نمود که باید در بحث و گفت و گو انصاف داشت؛ هم نکات مثبت را دید و هم نکات منفی را؛