107
تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش

لأنَّ اللهَ عز و جل جَعَلَ العاقَّ جباراً شقیاً فی قوله تعالی حکایةً عن عیسی علیه السلام: (و بَرَّاً بِوالِدَتی‏ وَ لَمْ یجْعَلْنی‏ جَبَّاراً شقیّاً).۱

زیرا خداوند عاق را گردن‌کش و تیره بخت نامید؛ آن‌جا که از قول عیسی علیه السلام حکایت می‏کند: «و مرا نسبت به مادرم نیکوکار گردانیده و گردن‌کش و تیره بخت قرار نداده است».

گو این که از تعبیر (لَمْ یجْعَلْنی‏ جَبَّاراً شقیّاً) ـ که در پی (و بَرَّاً بِوالِدَتی) آمده است، چنین برداشت می‌شود که مراد از (لَمْ یجْعَلْنی‏ جَبَّاراً شقیّاً) عبارت از «لم یجعلنی عاقاً جباراً» است. بنا بر این، نافرمانی والدین مساوی تیره‏بختی و گردن‌کشی است و از این رو گناه کبیره تلقی می‏شود.۲

همچنین در روایتی آمده است که راوی از امام صادق علیه السلام سؤال می‌کند که گاه بدون هیچ دلیلی احساس فرح و شادی می‌کنم و گاه نیز بدون هیچ دلیلی احساس اندوه و گرفتگی می‌کنم. امام صادق علیه السلام فرمود:

۰.إِنَّهُ لَیسَ مِنْ أَحَدٍ إِلَّا وَ مَعَهُ مَلَک وَ شَیطَانٌ فَإِذَا کانَ فَرَحُهُ کانَ مِنْ دُنُوِّ الْمَلَک مِنْهُ فَإِذَا کانَ حُزْنُهُ کانَ مِنْ دُنُوِّ الشَّیطَانِ مِنْهُ وَ ذَلِک قَوْلُ اللَّهِ تَبَارَک وَ تَعَالَى: (الشَّیطانُ یعِدُکمُ الْفَقْرَ وَ یأْمُرُکمْ بِالْفَحْشاءِ وَ اللَّهُ یعِدُکمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَ فَضْلاً وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِیمٌ).۳

هيچ انسانی نیست مگر اینکه با او فرشته و شيطانى است؛ پس هر گاه سرور بر انسان عارض شود از ناحيه نزديک شدن فرشته به او است و هر زمان كه حزن او را فرا گيرد به خاطر نزديک شدن شيطان است و دليل بر آن فرموده حقّ تبارک و تعالى است: «شيطان، به شما وعده فقر و

1.. عیون اخبار الرضا۷، ج۱، ص۲۵۸؛ همچنین ر.ک: الکافی، ج۲، ص۲۸۶؛ کتاب من لایحضره الفقیه، ج۳، ص۵۶۳.

2.. «رویکرد روش شناختی در روایات تفسیری اهل بیت :». برای دیدن موارد بیشتر، ر.ک: رابطه متقابل کتاب و سنت، ص۵۳۵ ـ ۵۴۷.

3.. علل الشرائع، ج۱، ص۹۳.


تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش
106

شکلی هدف‌مند در قرآن لحاظ و منظور شده است.

نتیجه عملی این مبنا آن است که تمامی اِشعارهای کلام الهی به سطح دلالت ارتقا می‏یابند؛۱ زیرا قراینی عامه وجود دارد که سبب تقویت آن اِشعارها می‏گردد که عبارت‌اند از:

۱. حکمت، قدرت و رحمت نامحدود خالق قرآن

قرآن مجید سخنان یک نویسنده عادی نیست که عرفاً نکته‏سنجی در کلام او مرزی دارد، بلکه ایجادکننده متنِ آن خداوند حکیم و قادر است که دانش و قدرت او نقصان و مرزی ندارد. بنا بر این، اقتضای چنین صفاتی به همراه صفت رحمان و رحیم بودن او، آن است که متنی را به عنوان آخرین کتاب آسمانی در اختیار بشر قرار دهد که تک تک واژگان، چینش کلمات، اسالیب بیانی، تناسب عبارات، آهنگ کلام، تقدیم و تأخیر جملات، قطع و وصل‏ها، تصویرسازی‏ها، حذف و ذکرها، اطناب و ایجازها و اموری از این دست، همگی هدف‌مند باشند تا هر یک، نکات و مطالبی را برای مخاطبان روزافزون آن بیان کند و سراسر متن با دقت خارق العاده و اعجازآمیز سامان یابد.

۲. سیره معصومان علیهم السلام در تعامل با آیات

مطالعه و دقت در روایات تفسیری اهل بیت علیهم السلام نشان می‌دهد که امامان از کوچک‌ترین تعابیر و واژگان یا ارتباطاتی که میان واژگان، عبارات و جملات قرآنی است، مدلول‏های متنوعی را استخراج می‌کردند و به آیات به عنوان یک متن بی‏پایان نگاه می‌کردند که در هر انتخاب و چینشی، مدلول‏های جدی و هدف‌مند وجود دارد و همگی مورد نظر گوینده است.

برای نمونه، امام صادق علیه السلام در حدیثی عقوق والدین را از گناهان کبیره شمرده و در توضیح آن می‌فرماید:

1.. بنا بر این، چه بسا بتوان از این مبنا به «ظرافت‏های فراعرفی آیات» تعبیر نمود.

  • نام منبع :
    تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 7777
صفحه از 220
پرینت  ارسال به