دلایل جاودانگی و جهانی‏بودن قرآن

دلایل مربوط به فرازمان و فرامکان بودن قرآن به دو دسته بی‏واسطه و با واسطه تقسیم می‏شوند.^۱ دلایل بی‏واسطه عبارت‌اند از:^۲

۱. آیه «مَن بلغ»

(وَ أُوحِی إِلَی هذَا الْقُرْآنُ لِأُنْذِرَکمْ بِهِ وَ مَنْ بَلَغ).^۳

این قرآن بر من وحی شده، تا شما و تمام کسانی را که این قرآن به آن‌ها می‏رسد، بیم دهم.

بنا بر صریح این آیه، قرآن مایه هشدار مردم عصر پیامبر و هر کسی است که آیات آن به او برسد، در هر مکان و زمانی که باشد.

۲. آیات «ذکرٌ للعاملین»

در پنج آیه از آیات قرآن، این کتاب پندنامه جهانیان شمرده شده است:

(إِنْ هُوَ إِلَّا ذِكْرٌ لِّلْعَالَمِينَ).^۴

آن [قرآن‏] جز پندی برای جهانیان نیست.

همین الفاظ که در سه سوره تکرار شده‏اند، با اندکی تفاوت در دو سوره دیگر قرآن بیان شده اند:

(وَ مَا هُوَ إِلَّا ذِكْرٌ لِّلْعَالَمِينَ).^۵

(إِنْ هُوَ إِلَّا ذِكْرَىٰ لِلْعَالَمِينَ).^۶

دوگانه‏گی پیش نیاید، جز با علمی جامع و الهی نمی‏توان چنین سخن گفت و طبیعت علم محدود بشری به تعارض و اختلاف در بیان می‏انجامد.

در بُعدی دیگر، قرآن کریم با واقعیت خارجی جهان هستی هماهنگ است و آنچه در آیات مختلف قرآن آمده، توصیفی حق در قالب لفظ از واقعیت خارجی است؛ چرا که این توصیف را کسی انجام داده است که اولاً خود واقعیت خارجی را مهندسی و ایجاد نموده است و ثانیاً غرض او در قرآن تبیین عین خارج است؛ چنان که فرمود:

(وَ نَزَّلْنا عَلَیک الْکتابَ تِبْیاناً لِکلِّ شَی‏ءٍ).^۱

و بر تو این کتاب را فرو فرستادیم که بیانگر هر چیز است.

۷. زمان‌شمولی و جهان‌شمولی قرآن (جاودانگی و جهانی‌بودن)

مراد از زمان‏شمولی قرآن این است که قرآن کریم تنها ناظر به نیازها و مقتضیات انسان‏های عصر نزول و مخاطبان اولیه آن نیست، بلکه کتابی جاوید است که مرزهای تاریخی را در می‏نوردد و تا ابد پاسخ‌گوی نیازهای بشریت است؛ چرا که اختصاص به زمان خاصی ندارد.

مراد از جهان‏شمولی قرآن نیز این است که پیام‏ها و آموزه‏های قرآن ویژه یک منطقه خاص جغرافیایی یا یک گروه خاص نیست، بلکه برای هدایت و سعادت تمامی انسان‏ها در هر مکان و منطقه‏ای نازل شده است. نتیجه این دو ویژگی قرآن، نامحدود بودن مخاطبان قرآن در بعد مکان و زمان خواهد بود.

اثبات این دو ویژگی از آن جهت اهمیت دارد که پاسخ‏طلبی از قرآن و کشف دیدگاه‏های آن وقتی برای بشر امروز در هر نقطه‏ای از دنیا که در آن زندگی می‏کند، کارآمد و مفید است که این کتاب ناظر به زمان و مکان خاصی نباشد، بلکه ناظر به نیازهای تمامی انسان‏ها در هر عصر و منطقه‏ای باشد.